ulica Piotrkowska 86

ulica Piotrkowska 86 nr hip. 519

do 1850 r. nr 97

Pod koniec lat 30-tych XIX w. Gottlieb Lischke, ówczesny właściciel nieruchomości przy Piotrkowskiej 97 (dz. Piotrkowska 86), sprzedał ją Janowi Bossert.

W połowie lat 50-tych nieruchomość należała do Józefa Müller.

W latach lat 60-tych właścicielem posesji był Mosiek Goldkranz (1819-1887).

Przynajmniej od początku lat 80-tych nieruchomość, ze stojącym nadal na froncie parterowym domem drewnianym, należała do Filipa Lissnera.

W 1880 r. Lissner wykupił grunt działki.

1880 - "O wykupie czynszów przez Filipa Liesnera z gruntu nr 47/519 [powinno być 97/519] w mieście Łodzi". [zobacz]

W podwórzu posesji, według projektu z 1882 r., Lissner wystawił dwupiętrową tkalnię mechaniczną. W następnych latach powstały nowe oficyny fabryczne.

W 1861 r. Filip Lissner poślubił Amalię Ludwikę Beier, córkę Jana Gottlieba Beiera.

Bratem Filipa był Józef Lissner, właściciel nieruchomości przy Piotrkowskiej 94.

Zobacz przedstawicieli rodziny Filipa i Józefa Lissnerów na Piotrkowska Tree.

Ok. 1893 r. posesja przeszła w ręce drukarza i wydawcy, Jana Petersilge (zobacz poniżej).

Kamienica frontowa została wzniesiona ok. 1896 r. Sylwetka Jana Gutenberga, zdobiąca front kamienicy, dawała dowód profesji właściciela.

Taryfa domów z 1920 r. wymienia sukcesorów Jana Petersilge jako właścicieli nieruchomości.

W latach 90-tych Petersilge był właścicielem działki pierwotnej wielkości, sięgającej do ulicy Mikołajewskiej (dz. Sienkiewicza). Prezentowany poniżej archiwalny dokument budowlany, z 1896 r., zawiera również projekt kamienicy frontowej od strony Mikołajewskiej (dz. Sienkiewicza 33). Obiekt nie powstał, a wschodnia połowa działki pozostawała niezabudowana jeszcze w połowie pierwszej dekady XX w. Jedyną pozostałością po niezrealizowanym projekcie jest widok elewacji w dokumentacji budowlanej - zobacz.

* * *

Przy Piotrkowskiej 86 funkcjonowała szkoła i klinika lekarsko dentystyczna Adolfa (Arona) Żadiewicza.

Przed I wojną i w latach międzywojennych, w wynajętych pomieszczeniach frontowych parteru i pierwszego piętra, Henryk Fuglewicz prowadził elegancką restaurację i kawiarnię „Louvre”.

Zdjęcia, oraz reklama prasowa, zamieszczona w przewodniku po Wystawie Rzemieślniczo-Przemysłowej z 1912 r., dają obraz ówczesnego lokalu - zobacz. 

Podczas demonstracji antyniemieckiej 9 kwietnia 1933 r., zorganizowanej w odpowiedzi na rosnący terror w hitlerowskich Niemczech, zdemolowano drukarnię "Freie Presse" przy Piotrkowskiej 86 (MA).

Archiwalne dokumenty budowlane:

1892 – „Projekt na budowę przez Filipa Lisnera murowanej, dwupiętrowej oficyny, odbudowę spalonej, dwupiętrowej, parowej przędzalni wełny, budowę parterowego budynku wilkowni, nadbudowę pierwszego piętra nad istniejącą, murowaną, parterową oficyną i budowę ustępów pod numerem 519 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1896 – „Projekt budowy przez Jana Petersilge, pomiędzy ulicami Piotrkowską i Mikołajewską w mieście Łodzi pod numerami 86/519 i 33/519a, dwóch, trzypiętrowych domów i podobnych dwóch oficyn”. [zobacz]

1912 – „Projekt przebudowy półpiętra z przeznaczeniem na restaurację w istniejącym murowanym, trzypiętrowym domu i przebudowy parteru istniejącej murowanej, dwupiętrowej oficyny na kuchnię na nieruchomości numer 519/86 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi, należącej do spadkobierców Petersilgego”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

• Skład mebli firmy B-ci Thonet w Wiedniu
• Tadeusz Hanicki Szkoła muzyczna
• Ch. J. Wiślicki Fabryka towarów wełnianych
• Józef Orłowski Sprzedaż wyrobów Moskiewskiej Fabryki Dywanów
• Dr med. Bartoszewicz Pracownia analiz bakteriologicznych
• Ad. Żadiewicz Szkoła lekarsko-dentystyczna
• Tow. Akc. Zakładów Przemysłowych L. Grohmana Skład fabryczny
• Neiman i Rumkowski Manufaktura pluszowa
• Kompania SINGER Magazyn maszyn
• Mieczysław Weinberg i S-ka Płótna filtracyjne
• „Libertas” Towarzystwo wydawnicze

Oficyna wydawniczo drukarska Jana Petersilge

Jan Petersilge urodził się w Dreźnie, w 1830 r. Przodkowie Jana, noszący nazwisko Silge, wywodzili się z Hiszpanii, gdzie handlowali winem. Związek z ruchem reformatorskim w kościele i wynikające z tego zagrożenie ze strony inkwizycji, zmusiło rodzinę Silge do opuszczenia kraju ojczystego i osiedlenia się w Niemczech. Na skutek pomyłki niemieckiego urzędnika, imię seniora rodu (Pedro, niem. Peter) dopisano do nazwiska i w ten sposób powstało nowe, nietypowe nazwisko – Petersilge.

Od zakładu litograficznego w spółce z Józefem Czaczkowskim, przez pismo polsko-niemieckie „Łódzkie ogłoszenia – Łodźer Anzeiger”, po niemiecki „Lodzer Zeitung” – tak rozwijała się działalność Jana Petersilge, właściciela najstarszej i największej łódzkiej oficyny wydawniczo drukarskiej.

Redakcja i ekspedycja 'Lodzer Zeitung"mieściły się, z biegiem lat, pod różnymi adresami (MA):

• rok 1863 - redakcja i ekspedycja przy Piotrkowskiej 279 (północna część obecnej Piotrkowskiej 11), ze stojącym na froncie domem murowanym (być może piętrowym), należącym do Henryka Vorwerka,
• rok 1867 - redakcja i ekspedycja przy Konstantynowskiej 327 (dz. Legionów 5),
• rok 1870 - redakcja i ekspedycja przy Piotrkowskiej 275 (dz. Piotrkowska 17),
• rok 1878 - redakcja i ekspedycja przy Piotrkowskiej 255 (dz. Piotrkowska 18),
• rok 1886 - drukarnia i redakcja przy Konstantynowskiej 320f (dz. Legionów 28), ekspedycja i biuro ogłoszeń przy Piotrkowskiej 11, w domu Scheiblera,
• rok 1887 - drukarnia i redakcja przy Konstantynowskiej 320f (dz. Legionów 28), ekspedycja i biuro ogłoszeń przy Piotrkowskiej 263 (dz. Piotrkowska 50),
• od ok. 1897 - wszystkie działy przy Piotrkowskiej 86.

Posesja przy Konstantynowskiej 28 (nr hip. 320f), gdzie funkcjonowała drukarnia i redakcja Petersilge, należała do niego przynajmniej od drugiej połowy lat 80-tych XIX w.

1891 - "Projekt budowy przez Jana Petersilge murowanej, parterowej oficyny mieszczącej maszyny litograficzne i typograficzne pod numerem 320f przy ulicy Konstantynowskiej w Łodzi". [zobacz]

Jednopiętrowy dom frontowy został wzniesiony przez wcześniejszego właściciela, w połowie lat 70-tych.

1874 - "Proekt postrojki kammenago dvuchětažnago doma c fligeljami vo dvorovom městě G. Micinskoj pod Nr 320f po Konstantynovskoj". [zobacz]

Dom Micińskiego,wkrótce po wystawieniu, jest widoczny na fotografii E. Stummana z drugiej połowy lat 70-tych XIX w. (MA).

W drugiej połowie lat 90-tych XIX w. Petersilge przeniósł swoje przedsiębiorstwo na Piotrkowską 86, a obiekty przemysłowe przy Konstantynowskiej wydzierżawił na potrzeby produkcji włókienniczej.

1899 - "O podaniu Leopolda Asterbluma o zezwolenie na założenie tkalni mechanicznej na nieruchomości pod nr 28/320f przy ulicy Konstantynowskiej w Łodzi". [zobacz]

Po śmierci Jana Petersilge nieruchomość przy Konstantynowskiej 28 pozostawała jeszcze kilka lat w rękach jego spadkobierców, a ok. 1912 r. została sprzedana rodzinie Kartowskich (małżeństwo Hersza i Gitli, oraz Arona i Reginy Kartowskich). Taryfa domów z 1920 r. wymienia nadal Kartowskich jako właścicieli.

1914 - "Projekt nadbudowy przez Arona Kartowskiego drugiego i trzeciego piętra na murowanym, piętrowym domu i przebudowy tegoż, a także budowy wiaty pod numerem 28 przy ulicy Konstantynowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

Projekt urządzenia kinematografu, złożony przez Arona Kartowskiego w 1914 r., prawdopodobnie nie doczekał się realizacji. Być może plany pokrzyżował wybuch wojny.

1914 - "Projekt przebudowy przez Arona Kartowskiego murowanego, parterowego budynku fabrycznego na kinematograf na nieruchomości pod numerem 28 przy ulicy Konstantynowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

Zarówno przed I wojną światową, jaki i w okresie międzywojennym, przy Konstantynowskiej 28 funkcjonowało wiele firm, głównie włókienniczych - zobacz.

Posesja przy obecnej ulicy Legionów 28 zatraciła charakter przemysłowy, na rzecz mieszkalnego, ale wiele się nie zmieniła. Na Google Earth z 2007 r. widać jeszcze kształt dawnych zabudowań fabrycznych, z kominem w tylnej części podwórza (MA).

Działalność Jana Petersilge przybliża poniższy fragment artykułu Hanny Tadeusiewcz z 1991 r. "Łódzkie firmy drukarskie XIX i XX w.: (zarys dziejów)"

"W tymże trudnym przedpowstaniowym okresie zorganizowano w mieście pierwszą drukarnię, która  wykonywała również prace wchodzące w zakres litografii. Założył ją zapewne w I860 lub 1861 r. przybyły z Warszawy Jan Petersilge (1830-1905) - litograf z wykształcenia - wspólnie z Józefem Czaczkowskim, także warszawskim litografem, który wkrótce ze spółki wystąpił. Petersilge na zlecenie  władz rosyjskich z 2 XII 1863 r. i przy finansowym wsparciu miejscowych fabrykantów rozpoczął druk ukazującej się dwa razy w tygodniu pierwszej w Łodzi polsko-niemieckiej gazety pt. "Łódzkie Ogłoszenia"- "Lodzer  Anzeiger", przekształconej w 1865 r. na pismo niemieckie "Lodzer Zeitung", ukazujące  się w latach 1885-1915 codziennie. Drukarnia mieszcząca się w 1872 r. przy ul. Piotrkowskiej 21 (?)  początkowo prymitywnie wyposażona tylko w pedały nożne, w 1877 r. otrzymała cylindryczną maszynę pospieszną. Po kilku latach (13 czerwca 1885) doszczętnie zniszczył ją pożar, ale już w rok później została zorganizowana na nowo we własnym budynku Petersilgego przy ul. Konstantynowskiej  28 (obecnie Obrońców Stalingradu). Stale modernizowany zakład w 1889 r. dysponował 3 pospiesznymi maszynami drukarskimi, 8 maszynami litograficznymi i maszyną pospieszną do odbijania afiszy. Dobrze rozwijającą się firmę przeniósł właściciel do dwu pofabrycznych oficyn przy ul. Piotrkowskiej 86, dobudowując na przełomie lat 1900/1901 trzeci gmach frontowy łączący oficyny, ozdobiony figurą Jana Gutenberga i stosownymi witrażami (zachowane do dziś). Przedsiębiorstwo zwiększało i unowocześniało sprzęt (w 1902 r. zainstalowano tu pierwszą w Łodzi maszynę rotacyjną), zatrudniało też coraz liczniejszy personel (w roku 1855 - 35 osób, na początku XX w. - 130 pracowników). Firmą kierował wówczas Ludomir Mazurkiewicz i była ona w tym czasie jedynym zakładem drukarsko-łitograficznym w Łodzi stojącym na wielkomiejskim poziomie. Poza "Lodzer Zeitung" zakład tłoczył m. in. podręczniki szkolne i wydawnictwa łódzkiej księgarni Ludwika Fiszera, wysokie nakłady kalendarzy (do 40 tys. egz.), oraz druki urzędowe i akcydensowe na potrzeby przemysłu i władz miejskich. Po śmierci właściciela (22 lutego 1905 r.) oficynę pod niezmienioną nazwą prowadzili: zięć Jan Ouber i synowie Roman (zm. 1906), Włodzimierz (ur. ok. 1859) i Michał; ten ostatni był współwłaścicielem zakładu do 1910 r. Od tego czasu przedsiębiorstwo wydrukowało 233 tytuły książek i broszur, nie licząc prasy i akcydensów. Następnie produkcja została zawężona tylko do druku "Lodzer Zeitung" (zlikwidowano urządzenia do tłoczenia dzieł i akcydensów). Po wkroczeniu do miasta Niemców w 1915 r. gazetę zawieszono, a najstarszy łódzki zakład drukarsko-litograficzny uległ likwidacji."

Wymieniony powyżej pożar drukarni Petersilge, który miał miejsce 13 czerwca 1885 r., dotyczył posesji Zelmana Salomonowicza przy Piotrkowskiej 18. Opis tego wydarzenia możemy przeczytać w "Dzienniku Łódzkim" (MA).

Krótko po śmierci Jana Petersilge, w 1906 r., kiedy firmą kierowali jego synowie, Michał i Roman, doszło do tragicznego wydarzenia. Roman Petersilge, który uniemożliwił druk ulotek partii SDKP i L, został zamordowany przez członków tego ugrupowania (MA).

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

piotrkowska-nr.pl

© Wszystkie prawa zastrzeżone