ulica Piotrkowska 113

ulica Piotrkowska 113 nr hip. 753

do 1850 r. nr 149

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, spisanego w lipcu 1834 r., plac nr 149 przy ulicy Piotrkowskiej (dz. Piotrkowska 113) objął tkacz przybyły z Saksonii, Karol Gottfryd Irrgang.

Nowy właściciel zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki wyrobów bawełnianych, składającej się z 3 warsztatów, przy której 2 czeladzi użytych będzie, oraz do wystawienia domu drewnianego.

Po przybyciu do Łodzi, w drugiej połowie lat 20-tych, rodzina Karola Gottfryda Irrganga była zameldowana w murowanym domu rządowym przy ówczesnej Piotrkowskiej 42 (dz. Piotrkowska 190), a kilka lat później przy ówczesnej Piotrkowskiej 148 (dz. Piotrkowska 111).

Bratem Karola Gottfryda był Krystian Fryderyk Irrgang.

Zobacz przedstawicieli rodziny Irrgang na Piotrkowska Tree.

Stosownie do protokółu z  marca 1842 r., Irrgang sprzedał nieruchomość Franciszkowi Zosel.

Na froncie Piotrkowskiej stał w tym czasie dom drewniany mieszkalny pod gontami mający długości łokci* 26, szerokości łokci 15, a wysokości łokci 3½ nowej miary polskiej.

* - 1 łokieć = 0,576 m

Zgodnie z kontraktem urzędowym, z lipca 1847 r., Zosel sprzedał nieruchomość piekarzowi Fryderykowi Wilhelmowi Müller.

W marcu 1855 r. Müller złożył do Magistratu podanie następującej treści:

Mając zamiar w domu swojem przy ulicy Piotrkowskiej wyrżnąć drzwi na  skład mąki od pana Fesler [Leonard Fessler], upraszam Magistratu o łaskawe udzielenie mi pozwolenia na pomienioną melioracyę.

W miejscu frontowego drewniaka, prawdopodobnie na początku lat 60-tych, Müller wystawił parterowy dom murowany.

Fryderyk Müller pozostawał właścicielem nieruchomości przynajmniej do końca lat 60-tych.

Przynajmniej od drugiej połowy lat 80-tych posesja należała do Adolfa Otto.

W latach 90-tych XIX w. i pierwszej dekadzie XX w., nieruchomość była w rękach Pawła (Pinkusa) Dobranickiego (zobacz poniżej).

Na froncie posesji, zabudowanej okazałymi oficynami, stał nadal parterowy dom murowany.

Czteropiętrowa kamienica frontowa została wystawiona, w latach 1911-12, przez nowego właściciela, Alberta Böhme, według projektu Romualda Müllera. Prace budowlane prowadziła znana łódzka firma "Wende i Klause".

W nowej kamienicy Böhme otworzył elegancki sklep z wyrobami galanteryjnymi, luksusowymi i zabawkami.

Postać Alberta Böhme jest również związana ze znanym łódzkim kinem "Luna", otworzonym w nowej siedzibie Zgromadzenia Majstrów Tkackich.

1911 - "Projekt przebudowy murowanego, dwupiętrowego budynku Cechu tkaczy w Łodzi na kinematograf, przy ulicy Przejazd pod numerem 1 w mieście Łodzi, przez dzierżawcę Alberta Böhme". [zobacz]

Taryfa domów z 1920 r. wymienia nadal Böhme jako właściciela.

* * *

W nowej kamienicy otworzył sklep z delikatesami Paweł Ignatowicz.

Widać właściciel nie był dobrym kupcem, bo plajta nadeszła już w 1914 r. (MA).

Czy bracia Fryderyk i Gustaw Ignatowicz byli przedstawicielami tej samej rodziny? Do wyjaśnienia.

W 1920 r., w podwórzu posesji Piotrkowskiej 113, funkcjonowała fabryka przyrządów tkackich Arona Lejzora Taksina.

Pod tym adresem mieścił się skład obić papierowych (tapet) znanej łódzkiej firmy Adolfa Butschkata.

Adolf Butschkat urodził się w Bernstadt (dz. Bierutów k. Oleśnicy). W Warszawie zdobył praktykę malarza pokojowego i pod koniec lat 60-tych XIX w. osiedlił się w Łodzi. W 1870 r. poślubił Amalię Otylię Haarich, córkę Karola Haaricha.

W 1879 r. założył łódzki cech malarzy pokojowych, któremu przewodniczył, jako starszy cechu, przez wiele następnych lat.

Skład towarów Butschkata mieścił się przy Piotrkowskiej 84 i Piotrkowskiej 3, a od 1892 r. w domu własnym, na narożnej posesji u zbiegu ulic Długiej i Andrzeja (dz. Gdańska 95). Po sprzedaży nieruchomości w 1912 r., firma kierowana przez synów Adolfa, Gustawa Adolfa i Fryderyka Brunona, prowadziła sprzedaż na Piotrkowskiej 113, później Piotrkowskiej 118.

Gustaw Adolf Butschkat ożenił się w 1895 r. z Almą Fryderyką Eisner. Siostra Gustawa Adolfa, Ida Ludwika, poślubiła w 1895 r. Hugo Oskara Miksa - zobacz rodzina Mix.

Zobacz przedstawicieli rodziny Butschkat na Piotrkowska Tree.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Archiwalne dokumenty budowlane:

1896 – „Projekt przebudowy okien i drzwi oraz obniżenia podłogi w parterowym domu pana Dobranickiego pod numerem 753 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1903 - O nadbudowie przez Pawła Dobranickiego trzech pięter nad parterową oficyną z dobudową do niej trzypiętrowej oficyny, a także nadbudową piętra nad parterową oficyną pod numerem113/753 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1911 – „Projekt na budowę przez Alberta Böhme murowanego, czteropiętrowego domu z takimiż oficynami, nadbudowę czterech pięter nad parterową oficyną i czwartego piętra nad trzypiętrową oficyną pod numerem 113 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

• Wanda Kissling Sklad wyrobów trykotowych fabryki Aug. Marschel i S-ka
• Hermann Friedmann Sprzedaż towarów manufakturowych
• „Ogrodzieniec” Fabryka Portland Cementu Zarząd w Łodzi
• A. L. Taksin (daw. S. Spiro) Fabryka utensylji tkackich
• L. Kawałek Magazyn obuwia
• Albert Böhme Skład galanteryjny, towarów luksusowych, oraz zabawek
• Adolf Butschkat (Bruno Buczkat) Skład obić papierowych
• P. Ignatowicz Skład towarów kolonialnych i delikatesów
• Kasper Migas Zakład kuśnierski
• „Straż Nocna” Ochrona obiektów przemysłowych i handlowych
• Kawiarnia „Europejska”
• Wacław Kawecki Zakład kuśnierski

Jakub Chaim Dobranicki i synowie

Stosownie do kontraktu urzędowego z sierpnia 1859 r. i protokołu spisanego w Magistracie w czerwcu 1860 r., część nieruchomości Józefa Paszkiewicza przy obecnej ulicy Nowomiejskiej, a mianowicie z Nº dawniej 174, obecnie 232, zawierającego w sobie prętów kw.* 73 nowej miary polskiej, kupili Jakub Chaim Dobranicki (1818-1890 MA) i Herman Konstadt. Na sprzedanym terenie stał browar murowany pod dachówką i inne zabudowania.

* - 1 pręt kw. = 18,66 m²

Parcele oznaczone numerami 173 i 174, widoczne na planie Filipa de Viebiga z 1823 r. (MA), należały do pierwszego fabrykanta Łodzi przemysłowej, farbiarza Karola Gottlieba Sängera, a po jego śmierci do wdowy Henrietty (zobacz rodzina Sänger). W 1853 r. nieruchomość kupił zięć Karola i Henrietty, Józef Paszkiewicz.

W miejscu browaru, pod ówczesnym adresem Piotrkowskiej 232 (później Nowomiejska 19), stanął okazały budynek „Domu Handlowego J. Dobranicki i H. Konstadt” (MA), mieszczący kantor, składy towarów i mieszkania nowych właścicieli. W tym czasie był to jeden z największych domów w Łodzi, o którym tak pisał prezydent Traeger w 1863 r. :

"Godne uwagi budowle są zakłady fabryczne panów Geyera, Scheiblera, Petersa, Fesslera, Prussaka, oraz domy Kochanowskiego [Kochańskiego?] i Dobranickiego".

Jakub Dobranicki był ważną postacią łódzkiej społeczności żydowskiej. Jako wieloletni członek Dozoru Bożniczego, którego rola wykraczała daleko poza sferę czysto religijną, aktywnie uczestniczył w życiu mniejszości żydowskiej, której liczba, szczególnie od lat 60-tych XIX w., gwałtownie rosła.
Działania Jakuba Chaima Dobranickiego na polu handlowym i bankowym (Dom Bankowy "J. Dobranicki”) stworzyły solidny grunt dla poczynań jego synów - Adolfa (Abrama Menasze, 1846-1918), Pawła (Pinkusa) i Barnarda (Berka). Drugie pokolenie Dobranickich rozwinęło funkcjonowanie przedsiębiorstwa w obszarze produkcji bawełnianej (w odróżnieniu od produkcji wełnianej brata Jakuba Chaima, Daniela Dobranickiego - zobacz poniżej), której początki datowane są na koniec lat 70-tych XIX w.

1891 - "Projekt budowy przez Menasze Dobranickiego trzypiętrowej tkalni i nadbudowy drugiego piętra na fabrycznej oficynie pod numerem 298 przy ulicy Północnej w mieście Łodzi". [zobacz]

25 sierpnia 1893 r. wybuchł duży pożar na posesji fabrycznej (MA). W niedługim czasie zniszczenia odbudowano.
1893 - "O zatwierdzeniu projektu odbudowy po pożarze, przez Menasze Abrama Dobranickiego, w mieście Łodzi pod numerem 298 przy ulicy Północnej, murowanej, dwupiętrowej, podpiwniczonej tkalni mechanicznej z poddaszem oraz maszynowni". [zobacz]

W latach 90-tych XIX w. w obiektach przemysłowych przy Północnej 298 (przy produkcji dwóch rodzin - synów Jakuba Chaima i Daniela Dobranickiego) było zatrudnionych ponad. 200 robotników.

Mało znana aktywność Adolfa Dobranickiego była związana z fabryką włókienniczą we wsi Wilanów pod Tomaszowem - obecnie dzielnica Tomaszowa Mazowieckiego.

1894/95 - "O oświetleniu elektrycznym w fabryce Dobranickiego i Bekermana w Wilanowie w powiecie brzezińskim". [zobacz]

1896 - "O instalacji kotła przez Dobranickiego i Bekermana we wsi Wilanów w powiecie brzezińskim". [zobacz]

Prawdopodobnie chodziło o dawną fabrykę sukienniczą Fryderyka Bayera i Eduarda Hentschke, wystawioną w 1852 r., wykorzystującą do napedzania maszyn spiętrzone wody rzeki Czarnej. Ok. 1910 r. fabryka została przejęta przez Tomaszowską Fabrykę Sztucznego Jedwabiu. W 1893 r., w piotrkowskim periodyku "Tydzień", ukazała się informacja o inicjatywie Dobranickiego i Bekermana, dotyczącej budowy linii telefonicznej pomiędzy fabrykami tomaszowskimi, a Łodzią (MA).

W połowie lat 90-tych XIX w., w tym samym czasie co działania Adolfa związane z fabryką w Wilanowie, miały miejsce również inne, mało znane wydarzenia. Tym razem dotyczyły one brata Adolfa, Pawła Dobranickiego.

1895 - "Projekt budowy trzypiętrowej, murowanej, z poddaszem przędzalni i tkalni, parterowej maszynowni i kotłowni, komina, wiaty, dobudowy domu mieszkalnego i ustępów pod numerem 834a przy przedłużeniu ulicy Długiej w mieście Łodzi przez właścicieli: P. Dobranickiego, Teszela i Pinkasa". [zobacz]

1896 - "O zatwierdzeniu projektu budowy przez Dobranickiego, Peszela i Pinkasa w Łodzi numer 119/834a przędzalni i tkalni". [zobacz]

W 1898 r. fabryka przy Długiej 834a (dz. Gdańskiej 132) była już w rękach Maksymiliana Schiffera (Szyffera). Kto zbudował obiekty przemysłowe? Czy Paweł Dobranicki i spółka sprzedali wystawioną fabrykę, czy tylko "gotowca" - nieruchomość z zatwierdzonym projektem budowy? Do wyjaśnienia.

Od początku XX w. przestają pojawiać się informacje o produkcji przemysłowej Dobranickich przy Północnej 298, wtedy już Północnej 6. Aktywność synów Jakuba Chaima koncentrowała się w tym czasie na działalności handlowej i finansowej (Dom Bankowy "J. Dobranicki - spadkobiercy").

1902 - "O budowie przez Jakuba Dobranickiego [spadkobiercy] w mieście Łodzi przy ulicy Wschodniej pod numerem 1/21 murowanych, parterowych pawilonów targowych łącznie 18 i o przebudowie istniejących, parterowych oficyn z poddaszem na takie same sklepy, w pierwszej oficynie 17 sklepów a w drugiej oficynie 14 sklepów, czyli wszystkiego 49 pawilonów targowych". [zobacz]

Rozbudowane w okresie międzywojennym hale targowe, zwane "halami Dobranickiego", rozciągały się od ulicy Nowomiejskiej, do Wschodniej i biegły równolegle do koryta rzeki Łódki. Ten skrajnie zaniedbany obszar Starego Miasta zyskał nowe oblicze w 1917 r., kiedy po przykryciu kanału Łódki (w tym czasie ścieku otoczonego rozpadającymi się drewnianymi straganami MA) wytyczono nowy, szeroki pasaż "Nad Łódką" (MA),

Daniel Dobranicki, brat Jakuba Chaima, prowadził działalność produkcyjną już w latach 60-tych XIX w. - w 1867 r. zatrudniał 15 robotników miejscowych pracujących przy 10 warsztatach i wykazał roczną wartość produkcji w wysokości 6750 rbs (srebrnych rubli). W tym czasie Daniel Dobranicki był prawdopodobnie nakładcą, a wymienieni robotnicy, to tkacze pracujący we własnych domach, ale jest możliwe, że pierwsze obiekty fabryczne przy Północnej 298 zostały wzniesione na potrzeby jego produkcji. Do wyjaśnienia.

Zabudowania Jakuba Chaima Dobranickiego, później jego sukcesorów, zostały zrównane z ziemią w okresie II wojny światowej. W trakcie tworzenia łódzkiego getta, Niemcy zniwelowali południową część Starego Miasta, tworząc pas buforowy. Dzisiaj, na kiedyś gęsto zabudowanym terenie, rosną drzewa parku Staromiejskiego.

Ruch i gwar tej części Łodzi przypomina film "Zaginiony kwartał w Łodzi". Od 2015 r. zabudowę zaginionego kwartału możemy również zobaczyć na makiecie prezentowanej w Muzeum Miasta Łodzi.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

piotrkowska-nr.pl

© Wszystkie prawa zastrzeżone