ulica Piotrkowska 73

ulica Piotrkowska 73 nr hip. 773

do 1850 r. nr 129

Od drugiej połowy lat 30-tych XIX w. nieruchomość nr 129 przy ulicy Piotrkowskiej (dz. Piotrkowska 73) należała do tkacza pochodzącego z Prus, Jana Gottlieba Röslera. Na froncie stał parterowy dom drewniany.

Syn Jana Gottlieba i jego pierwszej żony Joanny Krystyny z d. Adam, Karol August Rössler, poślubił w 1839 r. Krystynę Zofię Zauche.

Młodszy brat Karola Augusta, Ernest Traugott Rössler, ożenił się w 1847 r. z Karoliną Sauberlich.

W latach 50-tych właścicielami posesji, po połowie, byli synowie Jana Gottlieba - Karol Gotthelf i Karol August Rössler.

Zobacz przedstawicieli rodziny Rössler na Piotrkowska Tree.

Na mocy kontraktu spisanego w czerwcu 1862 r. bracia Resler sprzedali nieruchomość Franciszkowi Simma, właścicielowi sąsiedniej posesji przy Piotrkowskiej 71.

Pod koniec lat 60-tych Simma wydzielił z nieruchomości mniejszą część od strony ulicy Piotrkowskiej, to jest dom frontowy przy ulicy Piotrkowskiej wraz z placem i podwórzem od nowo przymurowanej części domu o głębokości łokci* 26 i pół.

* - 1 łokieć = 0,576 m

Franciszek Simma, syn Jana i Józefy Fogler, był bratem Wincentego Simma.

W latach 1858-61 Franciszek Simma był właścicielem nieruchomości przy ówczesnej Piotrkowskiej 259 (dz. Piotrkowska 34-36).

Zobacz przedstawicieli rodziny Simma na Piotrkowska Tree.

Kontraktem z września 1869 r. Simma sprzedał nieruchomość małżonkom Matyldzie z d. Proppe i Wilhelmowi Ludwikowi Wende, za kwotę 2325 rubli.

Na podstawie kontraktu z kwietnia 1870 r. małżonkowie Wende sprzedali nieruchomość Hanie Goldstein z d. Adler, wdowie po Jakubie Goldstein, za kwotę 3 tys. rubli.

Na początku 1876 r. miały miejsce dwie transakcje kupna-sprzedaży.

27 stycznia 1876 r. Hana Goldstein sprzedała nieruchomość Szaji Rosenblattowi, za kwotę 3 tys. rubli. Kilkanaście dni później, 14 lutego 1876 r., Rosenblatt sprzedał nieruchomość Hanie i jej drugiemu mężowi Fiszelowi Krell, za kwotę 3300 rubli.

W tym samym 1876 r., 4 lipca, małżonkowie Krell podpisali umowę dotyczącą budowy kamienicy frontowej. Drugą stroną umowy był majster ciesielski i właściciel firmy budowlanej (wkrótce również browaru) Juliusz Milsch (zobacz poniżej). Zgodnie z umową Milsch zobowiązał się wystawić z własnego materyału i własnym staraniem wedle planu przez Budowniczego miasta sporzadzonego i przez Rząd Gubernialny Petrokowski juz zatwierdzonego, dom frontowy massiv murowany o parterze i dwóch piętrach z frontu, zaś o parterze i trzech piętrach z tyłu. Za wykonanie przedmiotu umowy Milsch miał zainkasować w gotowiźnie rubli srebrem 11550.

W 1881 r. małżonkowie Krell sprzedali nieruchomość firmie "Birnbaum i S-ka", za kwotę 25 tys. rubli.

W grudniu 1891 r. firma "Birnbaum i S-ka" sprzedała nieruchomość Ickowi Berkowi Prusinowskiemu (zobacz poniżej), za kwotę 30 tyś. rubli.

Kontraktem z kwietnia 1906 r. Prusinowski sprzedał nieruchomość małżeństwu Łaji i Fajtela Landau, za kwotę 47,5 tys. rubli.

* * *

Księga ludności stałej z lat 1864-1902 wymienia pod adresem Piotrkowskiej 73 Franciszka Kindermanna jr. z rodziną - żoną Matyldą i dwanaściorgiem dzieci.

W latach 90-tych XIX w. mieściły się tutaj eleganckie delikatesy A. Treutweina.

Od momentu ukazania się pierwszego numeru, w grudniu 1897 r., do lipca 1898 r., działała pod tym adresem redakcja i administracja dziennika „Rozwój”. Wydawcą i redaktorem naczelnym gazety był Wiktor Czajewski (1857-1922), zasłużona postać na niwie życia kulturalnego Łodzi.

Na przełomie XIX i XX w. funkcjonował od frontu sklep Karola Goepperta, oferujący produkowane przez właściciela kapelusze, meloniki i cylindry. W latach późniejszych sklep przeniesiono do lokalu w sąsiedniej kamienicy, pod numerem 71.

W okresie międzywojennym mieścił się pod tym numerem skład fabryki wełnianej Pinkusa Gerszowskiego i S-ki. Firma Gerszowskiego wykorzystywała obiekty przemysłowe wystawione na dawnej posesji Roberta Mönke (Moenke) - zobacz poniżej.

Przy Piotrkowskiej 73 działał skład fabryczny spółki Abrama Ostrowskiego i Izraela Pawła Birencweiga (Birencwajga), później firmy "Przemysł Wełniany I. P. Birencweig". Po I wojnie światowej produkcja tkanin wełnianych była prowadzona początkowo na posesji fabrycznej rodziny Golda, przy ulicy Lipowej 83, następnie na terenie należącym pierwotnie do browaru Juliusza Milscha, przy Kopernika 53a. Historię przedsiębiorstwa Birencweiga dobrze przedstawia informacja zamieszczona w Księdze Adresowej miasta Łodzi 1937-39 - zobacz.

W latach 70-tych XX w. wyburzono wszystkie obiekty posesji Piotrkowskiej 73 i poszerzono, wytyczoną 20 lat wcześniej, aleję ZMP.

Archiwalne dokumenty budowlane:

1895 – „O zatwierdzeniu projektu na poszerzenie przez Icka Bera Prusinowskiego okna wystawowego na parterze dwupiętrowego domu mieszkalnego pod numerem 73/773 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1902 – „O dobudowie przez Icka Bera Prusinowskiego do istniejącej murowanej, trzypiętrowej oficyny piętrowego budynku gospodarczego i przeróbce drzwi na okno wystawowe na parterze murowanego, trzypiętrowego frontowego domu pod numerem 73/773 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

• A. Trautwein Skład herbaty, delikatesów i towarów kolonialnych
• Lydia Brogsitter Pracownia haftów
• Karol Geoppert Skład fabryki kapeluszy
• Andrzej Antczakowski Pracownia krawiecka
• Ch. M. Zylberman Fabryka chustek i wyrobów włóknistych
• „Remonty Budowlane” Biuro robót inżynieryjno-budowlanych
• Pinkus Gerszowski i S-ka Fabryka wyrobów wełnianych
• Ostrowski i Birencwajg Skład fabryki wyrobów włókienniczych
• Przemysł Włókienniczy „Herman Faust i S-ka”
• P. Birencwejg Skład fabryczny
• F. J. Landau Fabryka wyrobów wełnianych i bawełnianych
• Pinkus Gerszowski i S-ka Fabryka wyrobów wełnianych

Juliusz Milsch

Zobacz przedstawicieli rodziny Milsch na Piotrkowska Tree.

W drugiej połowie lat 20-tych XIX w. cieśla Gottfryd Milsch, z żoną Dorotą z d. Schultz, mieszkali w podłódzkim Konstantynowie. Ok. 1832 r. przeprowadzili się do Łodzi i zajęli drewniany dom nr 15 (MA) w osadzie prządniczej (dz. Wólczańska 155). Pod tym adresem urodził się Juliusz (metrykalnie Herman Juliusz) Milsch (ur. 1840 akt 12, zm. 1890 akt 664).

Zgodnie z Protokołem Deklaracyjnym, spisanym w listopadzie 1863 r, Gottfryd Milsch objął działkę budowlaną u zbiegu ulicy Andrzeja i Wólczańskiej, powstałą po uregulowaniu południowej części ulicy Andrzeja. Na nowej nieruchomości stanął parterowy dom drewniany (MA). Gottfryd Milsch zmarł w 1878 r. (akt 498).

Juliusz Milsch, majster ciesielski, później również browarnik, ożenił się w 1861 r. z Józefiną Ludwig (akt 65), siostrą Józefa Ludwiga. Z tego związku przyszła na świat Ludwika Teresa (ur. 1863 akt 250), żona znanego łódzkiego architekta Edwarda Kreutzburga (ślub 1881 akt 21). Związek Ludwiki Teresy z Edwardem Kreutzburgiem nie był przypadkowy. Juliusz Milsch, właściciel firmy budowlanej, korzystał z projektów Kreutzburga.

W 1878 r., przy piaszczystej drodze prowadzącej do lasu miejskiego, która później przyjęła nazwę szosy/ulicy Milscha (Milsza), na parceli oznaczonej nr hip. 819ee (dz. Kopernika 53-53a), Juliusz Milsch wybudował browar (MA). Niedaleko browaru powstał "kompleks rekreacyjny", nazywany przez łodzian "Leśniczówka Milscha", oferujący mniej zamożnej klienteli piętrową restaurację z werandą, kręgielnię, ogród piwny z muszlą koncertową i łódki na pobliskich, niewielkich stawach.

Pod koniec lat 70-tych XIX w. Juliusz Milsch wystawił willę pod obecnym adresem Kopernika 46. Autorem projektu rozbudowy domu, z 1882 r. (rozbudowa od strony południowej) i być może projektu części pierwotnej, był zięć Juliusza, Edward Kreuzburg.

Kariera Juliusza Milscha nie trwała długo. W 1886 r. zlicytowano browar (MA), a w 1889 r. poszły pod młotek pozostałe nieruchomości, należące do Juliusza i Józefiny Milsch (MA). Willa Milscha, przynajmniej od 1886 r., funkcjonowała jako restauracja z ogrodem, pod szyldem "zameczek Milscha".

W drugiej połowie lat 90-tych willa Milscha należała do braci Hermana i Ryszarda Gehlig. Warto w tym miejscu wspomnieć, że w 1890 r. bracia Gehlig kupili posiadłość przy ówczesnej ulicy Żelaznej 20, gdzie założyli ogród piwny. Niektóre opracowania podają, że wcześniejszym właścicielem terenu przy ulicy Żelaznej, ze stojącym tam niedużym, drewnianym domem letniskowym, był Juliusz Milsch.

Browar Milscha kupił doświadczony piwowar z Turku, Robert Schnerr. W 1899 r. zakład przeszedł w ręce firmy "Kamieński i S-ka" (od stycznia 1900 r. Towarzystwo Firmowo-Komandytowe), zaś już w połowie 1900 r. właścicielem zostało Towarzystwo Akcyjne Browaru "Łódź" (MA) z siedzibą w Warszawie. Od 1909 r. browar należał do Rudolfa Lange (MA). Na początku drugiej dekady XX w. Lange oddał browar w dzierżawę Siergiejowi Arbusowi.

1911 - "Arbusow Internacional", Łódź, ul. Milsza 53, Browar parowy". [zobacz]

Piwo produkowane pod szyldem "Arbuzow International" nie znalazło większego uznania i wkrótce zaprzestano ważenia złocistego trunku.

Na przełomie pierwszej i drugiej dekady XX w., na działce należącej pierwotnie do Milscha i jego browaru, Mordka Mendel Cohn rozpoczął działania związane z uruchomieniem produkcji włókienniczej.

1911 - "Projekt budowy przez Mordkę Mendla Cohna mechanicznej fabryki przędzalniczo-tkackiej pod numerem 53/819 przy ulicy Milsza w mieście Łodzi". [zobacz]

Przed I wojną światową i w okresie międzywojennym funkcjonowały przy ulicy Milscha 53, później Kopernika 53-53a, liczne tkalnie, przędzalnie i pończoszarnie:

- przed I wojną światową

• Silberstein Wolf i Schapował Gersz, Łódź, ul. Milsza 53 i ul św. Anny 25, Tkalnia i Przędzalnia,
• "Bracia Piotrowscy", Łódź, ul. Milsza 53, Przędzalnia,
• Hessel Edward, Łódź, ul. Milsza 53, Przędzalnia,
• Trilling J., Łódź, ul. Milsza 53, Tkalnia mechaniczna,
• Schochet E., Łódź, ul. Milsza 53, Przędzalnia.

- w okresie międzywojennym

• Przędzalnia zarobkowa oraz mechaniczna pończoszarnia przy ul. Kopernika 53, właściciel Adolf Speidel,
• Fabryka wyrobów włókienniczych przy ul. Kopernika 53A, właściciel firma I.P. Birencwajg,
• Wytwórnia waty przy ul. Kopernika 53A, właścicielka Gitla Glube,
• Mechaniczna pończoszarnia przy ul. Kopernika 53A, właściciel Moszek Brand,
• Mechaniczna pończoszarnia przy ul. Kopernika 53A, właściciel Jentom Tajtelbaum,
• Mechaniczna pończoszarnia przy ul. Kopernika 53A, właściciel Alter Jakub Rozenfeld, dzierżawca Lajb Frejdkin,
• Mechaniczna pończoszarnia przy ul. Kopernika 53A oraz farbiarnia przy ul. Wólczańskiej 109, właściciel Oskar Gessner firma Przemysł Pończoszniczy "Continental".

Czy piwo zniknęło na trwałe z posesji przy Kopernika 53? Nie do końca. Warto przypomnieć krótki epizod z lat 20-tych okresu międzywojennego (MA).

Widok dawnego browaru Milscha, w ostatnich latach pierwotnego przeznaczenia obiektu, przedstawia refotografia Stefana Brajtera - zobacz.

Niemieckie zdjęcie lotnicze, wykonane w 1942 r., przedstawia już pusty plac w miejscu wschodniej części dawnego browaru. Być może powodem były wydarzenia ze stycznia 1927 r. (MA). W artykule prasowym zamieniono numerację - adres fabryki, to Kopernika 53, a domu wychowawczego, to Kopernika 51. Artykuł nie precyzuje, jaki budynek spłonął, jednak można przypuszczać, że pożar strawił obiekt frontowy. Zachodnia część została odbudowana i służyła dalej produkcji włókienniczej.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Icek Prusinowski

Obiekty fabryczne przy ulicy Przejazd (dz. Tuwima 54-58), należące do Icka Prusinowskiego, funkcjonowały już w latach 80-tych XIX w. Powierzchnie produkcyjne były wynajmowane na potrzeby różnych przedsiębiorstw włókienniczych. Z informacji prasowej dotyczącej pożaru jaki wybuchł w grudniu 1890 r. w jednym z budynków fabryki Prusinowskiego, możemy dowiedzieć się więcej o ówczesnych najemcach:

• firma „Lorentz i Kuntze” – przędzalnia wełny zatrudniająca 50 robotników,
• firma Lubińskiego – przędzalnia wełny zatrudniająca 60 robotników,
• firma Weilanda – skręcalnia wełny zatrudniająca 12 robotników.

1891 – „Projekt odbudowy przez Józefa Prusinowskiego spalonej, trzypiętrowej przędzalni z tkalnią, dobudowy jednopiętrowej klatki schodowej i budowy parterowej przędzalni i jednopiętrowych magazynów pod numerami 1198, 1199, 1200, 1201 przy ulicy Przejazd w mieście Łodzi”. [zobacz]

Drugi pożar miał miejsce w 1896 r.

1898 – „Projekt nadbudowy pierwszego i drugiego piętra z poddaszem, spalonych w 1896 roku i budowy murowanego, parterowego budynku dla wilka, na nieruchomości J. Prusinowskiego pod numerami: 1198, 1199-1200, 1201 przy ulicy Przejazd w mieście Łodzi”. [zobacz]

Począwszy od drugiej połowy lat 80-tych XIX w. instalowano w Łodzi, głównie w obiektach przemysłowych i rezydencjach bogatych łodzian, oświetlenie elektryczne oparte na prywatnych, lokalnych generatorach. Oświetlenie elektryczne w fabryce Prusinowskiego zostało zainstalowane w 1900 r. Dopiero 6 lat później, 25 maja 1906 r., na terenie sąsiadującym z fabryką Prusinowskiego (ówczesna Targowa 29, dz. Targowa 1-3), Towarzystwo Elektrycznego Oświetlenia z 1886 r. rozpoczęło budowę pierwszych obiektów elektrowni miejskiej.

1900 – „O oświetleniu elektrycznym w [fabryce] Joska Prusinowskiego w mieście Łodzi”. [zobacz]

Przedsiębiorstwo włókiennicze Icka Prusinowskiego, podobnie jak fabryka maszyn i odlewnia żelaza Otto Goldammera przy ulicy Widzewskiej 66-68 (dz. Kilińskiego 74-76), zostały kupione po I wojnie światowej przez Łódzkie Towarzystwo Elektryczne. W wyniku budowy nowej elektrowni (zobacz zdjęcia), w latach 1929-30 wyburzono wszystkie obiekty przemysłowe Goldammera i mniejsze budynki Prusinowskiego położone w głębi posesji. Budynki dwóch głównych przędzalni, usytuowane na froncie obecnej ulicy Tuwima (nr 54-56), istnieją do dzisiaj.

Robert Mönke (Moenke)

Zobacz przedstawicieli rodziny Mönke na Piotrkowska Tree.

W sierpniu 1864 r. Robert Mönke (ur. 1826 w Zgierzu - zm. 1885 w Berlinie), mąż Teresy Anstadt (ślub w 1859 r.), córki Karola Anstadta, wtedy jeszcze drukarza perkalu, kupił od Edwarda Braun nieruchomość o nr hip. 663 i 664 przy placu Fabrycznym (dz. Piotrkowska 265/Kostki 2-4). Za ówcześnie pokaźną kwotę 10 tys. rubli Mönke kupił od Brauna parterowy, murowany dom narożny i murowaną, prawdopodobnie jednopiętrową tkalnię ręczną. W następnych latach Mönke, producent francuskich chustek wełnianych i tkanin półwełnianych, dokupił działkę 665 i rozbudowywał obiekty fabryczne.

1878 - "O nadbudowie przez Roberta Menke i dobudowie dwupiętrowej tkalni pod nr 663, 664 i 665 w mieście Łodzi". [zobacz]

Sukcesorzy Roberta Mönke prowadzili zakład do pierwszych lat XX w.

W okresie pierwszej dekady XX w. nieruchomość należała do małżonków Joanny i Karola Küstera.

1904-1908 - "Kister (Küster) K. i Spółka, Łódź, ul. Placowa 2, Tkalnia". [zobacz]

Pod koniec pierwszej dekady XX w. nieruchomość przeszła w ręce Teodora Seilera - zobacz poniżej rodzina Seiler.

Nowy właściciel wystawił okazały budynek tkalni mechanicznej z dachem szedowym.

1910 - "Projekt na budowę przez Teodora Zeilera murowanej, parterowej tkalni mechanicznej pod numerem 265/663-668 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

W latach międzywojennych obiekty przemysłowe były wykorzystywane przez różne podmioty, między innymi:

• Fabryka Mechaniczna Wyrobów Wełnianych Pinkus Gerszowski i S-ka (MA),
• T-wo Fabryki Wyrobów Azbestowych i Gumowych "Leonowit" Sp. Akc. (MA),
• Przemysł Wstążkowy A. Rozenfeld (MA).

Prezentowane zdjęcia przedstawiają dom i fabrykę Roberta Mönke na początku drugiej dekady XX w., oraz zdjęcie lotnicze posesji fabrycznej z okresu II wojny światowej.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

rodzina Seiler

Zobacz przedstawicieli rodziny Seiler na Piotrkowska Tree.

Stolarz Gottlieb Wilhelm Seiler urodził się ok. 1794 r. w Berge, w Saksonii. Żoną Gottlieba Wilhelma była Zofia Pässler. Ok. 1828 r., w Ronneburgu, w Turyngii, urodził się syn Gottlieba Wilhelma i Zofii, Juliusz Seiler.

Gottlieb Wilhelm Seiler zmarł w Pabianicach, w 1858 r. (akt 10).

Przynajmniej od lat 40-tych XIX w. rodzina Seiler mieszkała w Pabianicach. W 1849 r. Juliusz, wtedy już majster tkacki, ożenił się z Julianną Simon (akt 38).

Juliusz Seiler zmarł w Pabianicach, w 1892 r. (akt 202).

Wybrane dzieci Juliusza i Julianny:

► August Juliusz urodził się w Pabianicach, w 1853 r. (akt 183). W 1875 r. ożenił się z Marią Augustą Krusche (akt 33), krewną Karola Beniamina Krusche.

Syn Augusta Juliusza i Marii Augusty, Aleksander Paweł Seiler (ur. w Łodzi, w 1894 r. akt 1014) ożenił się w 1915 r. z Olgą Stokloss (akt 82), wnuczką Józefa Stoklossa. Dwa lata po śmierci Olgi (zmarła w 1921 r.) Aleksander Paweł ożenił się w  z Joanną Triebe (akt 121), krewną Fryderyka Wilhelma Triebe.

► Gustaw Adolf urodził się w Pabianicach, w 1856 r. (akt 39). W 1876 r. ożenił się z Marią Schweigert (akt 138), siostrą Ludwika Schweigerta - zobacz rodzina Schweigert.

► Teodor (metrykalnie Krystian Teodor), właściciel fabryki przy Piotrkowskiej 265, urodził się w Pabianicach, w 1869 r. (akt 274). W 1889 r. ożenił się z Armidą Biedermann (akt 65), dalszą krewną łódzkiego przemysłowca Roberta Biedermanna. Matką Armidy była Amalia Krusche, podobnie jak w przypadku żony brata, krewna Karola Beniamina Krusche. 

Syn Teodora i Armidy, Artur Seiler (ur. w Pabianicach, w 1892 r. akt 179), ożenił się w 1914 r. z Magdaleną Marią Łucją Bernhard. (akt 262).

Dzięki uprzejmości Gustavo Seilera, prawnuka Teodora Seilera, mogę zaprezentować kilka zdjęć związanych z postacią łódzkiego fabrykanta - zobacz.

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

piotrkowska-nr.pl

© Wszystkie prawa zastrzeżone