ulica Piotrkowska 187
ulica Piotrkowska 187 nr hip. 716
do 1850 r. nr 189
Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, spisanego w czerwcu 1829 r., plac nr 189 przy ulicy Piotrkowskiej (dz. Piotrkowska 187) objął tkacz przybyły ze Śląska, Antoni Ilner.
Nowy właściciel zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki płótna, składającej się z 3 warsztatów, przy której 3 czeladzi użytych będzie, raz do wystawienia domu drewnianego pod gontami.
Ilner nie wystawił domu frontowego.
W tym samym czasie, w czerwcu 1829 r., ojciec Antoniego, Józef Ilner, objął sąsiedni plac przy Piotrkowskiej 189.
Zobacz przedstawicieli rodziny Ilner na Piotrkowska Tree.
Stosownie do protokołu sporządzonego w łódzkim Magistracie, w kwietniu 1839 r., Ilner sprzedał nieruchomość policjantowi, Szczepanowi Lichmaniak. Można przypuszczać, że faktyczna sprzedaż miała miejsce kilka lat wcześniej, ok. 1835 r.
Po przybyciu do Łodzi, prawdopodobnie w 1834 r., do ok. 1837 r., mieszkała pod tym adresem rodzina Jana Heinzela. Tutaj, w grudniu 1834 r., przyszedł na świat Juliusz Heinzel, jeden z największych łódzkich fabrykantów - zobacz rodzina Heinzel.
Zgodnie z protokołem, z lutego 1865 r., sukcesorzy Szczepana Lichmaniaka sprzedali nieruchomość małżonkom Annie Juliannie (z domu Lichmaniak) i rzeźnikowi, Wilhelmowi Teodorowi Hüttmann.
Na froncie Piotrkowskiej stał w tym czasie dom z drzewa mieszkalny pod gontami mający długości łokci* 30, szerokości łokci 16, a wysokości łokci 4 nowej miary polskiej.
* - 1 łokieć = 0,576 m
Zobacz przedstawicieli rodziny Lichmaniak na Piotrkowska Tree.
Zgodnie z protokołem, sporządzonym w kwietniu 1866 r., małżonkowie Hüttmann sprzedali nieruchomość Janowi Ludwig, ten zaś, kontraktem z marca 1872 r., sprzedał ją Rudolfowi Müldner.
Pod koniec XIX w. nieruchomość przeszła w ręce sukcesorów Rudolfa Müldner.
1898-1900 - "O przejściu na spadkobierców Rudolfa Müldnera czynszowej nieruchomości nr 189/716 w mieście Łodzi". [zobacz]
Taryfy domów wymieniają następnych właścicieli nieruchomości:
- Ignacy Sachs (1900-1904), być może członek rodziny Sachs,
- Rudolf Keller (1906-1909).
Ok. 1910 r. posesja przeszła w ręce Maksymiliana Schiffer. Nowy właściciel ulokował tutaj kantor, później również siedzibę zarządu swojego przedsiębiorstwa (zobacz poniżej).
Taryfa domów z 1920 r. wymienia nadal Maksymiliana Schiffera jako właściciela.
Frontowy drewniak, widoczny jeszcze na pierwszym zdjęciu w galerii, został wyburzony w okresie pierwszej dekady XX w.
Zabudowę podwórza stanowiły dwa obiekty wystawione ok. 1910 r. - trzypiętrowa, prawa oficyna mieszkalna (istnieje do dzisiaj), oraz jednopiętrowa, poprzeczna willa Schiffera (obiekt nie istnieje).
Archiwalne dokumenty budowlane:
1910 – „Projekt na budowę przez Maksymiliana Szyffera murowanego, trzypiętrowego, poprzecznego, podpiwniczonego domu z parterową dobudówką na nieruchomości pod numerem 187/716 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]
Ogłoszenia prasowe:
- W. Kismann Zakład ogrodniczy
- Maksymilian Szyffer Fabryka chustek i materiałów wełnianych
- Alberto Gardella Przedstawicielstwo Zjednoczonych Włoskich Fabryk Farb Anilinowych
działka o nr hip. 834 - Maksymilian Schiffer i inni
Firma Maksymiliana Schiffera rozpoczęła działalność ok. 1890 r. Początkowo prowadziła ręczną produkcję wyrobów wełnianych, głównie chustek i kocy.
W drugiej połowie lat 90-tych Schiffer rozpoczął działalność na własnej nieruchomości, oznaczonej nr hip. 834, położonej pomiędzy obecną ulicą Wólczańską 127, a Gdańską 132.
W tym miejscu przyjrzymy się bliżej posesji 834, z którą związana jest historia wielu łódzkich przemysłowców.
Cofamy się do początków Łodzi przemysłowej, do lat 20-tytch XIX w. i regulacji osady rękodzielniczej Łódka. W tym czasie wyznaczono 43 równoległe parcele dla prządków lnu, położone po zachodniej stronie ulicy Wólczańskiej, pomiędzy ówczesną ulicą Nawrot (później Rozwadowską, dzisiaj Zamenhofa), a Kątną (dz. Wróblewskiego). Szerokie parcele sięgały do terenów leśnych, stanowiących grunty należące do miasta. Drobną pozostałością lasu miejskiego jest dzisiejszy park im. Poniatowskiego. Na tylnej (zachodniej) granicy parceli wyznaczono później przedłużenie ulicy Pańskiej (dz. Żeromskiego), a podziały nieruchomości spowodowały przecięcie gruntów i przedłużenie ulicy Długiej (dz. Gdańska). Jeszcze na planie Rudolfa Micińskiego, z 1873 r., ulica Pańska i Długa kończą się na ulicy Rozwadowskiej. Przedostatnia działka przed ulicą Anny (później ulica Bandurskiego i Mickiewicza, dzisiaj aleje Mickiewicza), licząc od ulicy Rozwadowskiej, o pierwotnym numerze „7”, przyjęła po 1850 r. numer „834”.
Podział nieruchomości 834 (podobnie jak innych gruntów w całej Łodzi), który spowodował potrzebę dodawania do numeru oznaczeń literowych, wprowadził w późniejszych latach taki chaos, że nawet ówcześni urzędnicy i kartografowie mieli z tym poważne problemy. Z tego względu pominę w dalszej części oznaczenia literowe.
Odcinek Wólczańska - Gdańska
W latach 80-tych XIX w. działka na tym odcinku była podzielona na część północną i południową. Na południowej połowie działki powstało nieduże przedsiębiorstwo Ludwika Imischa.
1888 - "O budowie przez Ludwika Immischa murowanego, parterowego z poddaszem domu mieszkalnego i takiejże oficyny z ustępami, murowanej, parterowej stajni i wozowni i murowanej, piętrowej farbiarni pod numerem 834 przy ulicy Wólczańskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
W latach 90-tych XIX w. podział nieruchomości przyjął ostateczną formę, którą możemy zobaczyć na planie W. Starzyńskiego – stan na ok. 1906 r. Na prezentowanym fragmencie planu (MA) zaznaczyłem dwie wyodrębnione posesje: Wólczańską 125 (kolor czerwony), oraz Wólczańską 127/Gdańską 132 (kolor niebieski).
Wólczańska 125
W połowie lat 90-tych XIX w. właścicielem posesji przy Wólczańskiej 125 został August Seidel, który wystawił obiekty fabryczne na potrzeby produkcji maszyn i urządzeń włókienniczych.
1896 – „O budowie przez Augusta Seidel murowanej, piętrowej ślusarni mechanicznej i parterowego pomieszczenia mieszczącego lokomobilę pod numerem 117/834 w Łodzi”. [zobacz]
W niedługim czasie pojawia się postać wspólnika Seidlela, Hermana Müllera.
1899 – „O dobudowie przez Hermana Müllera i Augusta Seidla w mieście Łodzi, przy ulicy Wólczańskiej pod numerem 834a, murowanej, piętrowej ślusarni mechanicznej”. [zobacz]
Spółka „Müller-Seidel” dobrze prosperowała, lecz niewielki teren nie pozwalał na dalszy rozwój przedsiębiorstwa. Nowe obiekty fabryczne stanęły nieopodal, po drugiej stronie Gdańskiej, o jedną działkę dalej na północ (nr hip. 833), pod ówczesnym adresem Pańskiej 96.
1909 – „Projekt budowy przez firmę "Müller i Seidel" murowanych budynków fabrycznych pomiędzy pod numerem 833 pomiędzy ulicami Pańską i Długą w mieście Łodzi”. [zobacz]
1911 – „Projekt nadbudowy przez firmę "Müller i Seidel" trzeciego piętra na dwupiętrowej mechanicznej ślusarni i dobudowy murowanej, parterowej odlewni oraz budowy jednopiętrowej szopy pod numerem 833 na rogu ulic Długiej i Pańskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]
Zakłady "Müller i Seidel" działały z powodzeniem w okresie międzywojennym (MA). W 1923 r. utworzono spółkę akcyjną „Fabryka Maszyn i odlewnia żelaza Müller i Seidel S.A.". Wartość sprzedaży za rok 1936 wyniosła 1,5 mln złotych.
Wracamy na Wólczańską 125. Po opuszczeniu posesji fabrycznej przez spółkę „Müller i Seidel", nowym właścicielem został Henryk Bertschinger, prowadzący przedsiębiorstwo tej samej branży. Pomimo ograniczonej powierzchni, w części przebudowanych i rozbudowanych obiektów stworzono również miejsce dla produkcji włókienniczej.
1911 – „Projekt nadbudowy czwartego piętra na murowanej, trzypiętrowej klatki schodowej i drugiego piętra na murowanej, piętrowej ślusarni, a także zdjęty z natury plan murowanej, trzypiętrowej tkalni z uwzględnieniem rozmieszczenia krosien tkackich na nieruchomości Bertschingera pod numerem 834/125 przy ulicy Wólczańskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]
W okresie międzywojennym, poza spadkobiercami Bertschingera (wytwarzanie elementów maszyn włókienniczych), powierzchnie produkcyjne były wykorzystywane (dzierżawione) przez wiele podmiotów, głównie włókienniczych.
Wólczańska 127/Gdańska 132
Na początku drugiej połowy lat 90-tych XIX w. posesją zainteresowała się spółka Pawła Dobranickiego - „P. Dobranicki, Teschel i Pinkas”.
1895 - "Projekt budowy trzypiętrowej, murowanej, z poddaszem przędzalni i tkalni, parterowej maszynowni i kotłowni, komina, wiaty, dobudowy domu mieszkalnego i ustępów pod numerem 834a przy przedłużeniu ulicy Długiej w mieście Łodzi przez właścicieli: P. Dobranickiego, Teszela i Pinkasa". [zobacz]
Czy Maksymilian Schiffer, który najpóźniej w 1898 r. był w posiadaniu tej nieruchomości, wystawił fabrykę, czy nabył istniejące już obiekty przemysłowe lub może kupił nieruchomość z zatwierdzonym planem budowy? Do wyjaśnienia.
W okresie międzywojennym firma Maksymiliana Schiffera przeżywało wzloty i upadki. W 1923 r. utworzono spółkę akcyjną, ale już 6 lat później, w 1929 r., ogłoszono upadłość. Na licytacji w 1930 r. Lucjan Schiffer, syn założyciela, kupił masę upadłościową. W następnych latach przedsiębiorstwo występowało pod szyldem „Lucjan Szyffer Fabryka Wyrobów Wełnianych i Chustek”. W latach 30-tych XX w. część powierzchni produkcyjnych była wynajmowana przez firmę H. Gordin i S-ka (MA), działającą wcześniej w obiektach Teodora Steigerta przy Piotrkowskiej 90 .
Po wyburzeniach związanych z poszerzeniem ulicy Mickiewicza, odsłonięto fabryki stojące w drugiej linii zabudowy. Już od kilku lat możemy podziwiać zrewitalizowane obiekty przy Wólczańskiej 125 i Wólczańskiej 127/Gdańskiej 132 (część północna).
Odcinek Gdańska - Żeromskiego
Drugi fragment planu W. Starzyńskiego (MA) obrazuje podział i zabudowę działki 834 na odcinku Gdańska-Żeromskiego - granica działki zaznaczona na czerwono.
Część północno wschodnia
Część północno wschodnia działki 834 była własnością Juliusza Boya (Boja). W tej części wystawiono jedynie oficyny mieszkalne i gospodarcze. Dom frontowy przy ulicy Długiej prawdopodobnie nigdy nie powstał - nie jest widoczny na planie W. Starzyńskiego i zdjęciach lotniczych z okresu II wojny światowej.
1892 - "O zatwierdzeniu planu budowy przez Juliusza Boj piętrowego domu mieszkalnego, parterowej stajni z pralnią oraz drewnianej wiaty z ustępami, w mieście Łodzi przy ulicy Długiej pod numerem 834d". [zobacz]
1903 - "O dobudowie przez Juliusza Boja do istniejącej murowanej, dwupiętrowej oficyny takiej samej parterowej z poddaszem oficyny pod numerem 131/834 przy ulicy Długiej w mieście Łodzi". [zobacz]
Część południowo wschodnia
Część południowo wschodnia działki 834 została włączona, prawdopodobnie na początku lat 90-tych XIX w., do narożnej nieruchomości 835, u zbiegu ulicy Długiej i Anny – na planie zaznaczona kolorem niebieskim. Przedłużenie ulicy Długiej do Anny nie jest jeszcze widoczne na planie W. Starzyńskiego - stanowi obszar posesji 835.
Począwszy od lat 90-tych nieruchomość, już połączona, należała do przemysłowca Aleksandra Tykocinera, który przeniósł tutaj produkcję funkcjonującą wcześniej przy ulicy Widzewskiej 56-58 (dz. Kilińskiego 68, obiekty nie istnieją).
1896 - "Plan istniejących dwupiętrowych z poddaszem, piętrowych z poddaszem i parterowych z poddaszem przędzalni, parterowej maszynowni, parterowej kotłowni, parterowego kantoru i parterowej stajni, w zamian projektów [tych samych budynków] zatwierdzonych 16 marca 1893 r. za numer 3 i 15 listopada 1894 r. za numer 3, na nieruchomości numer 835 przy ulicy św. Anny w mieście Łodzi, przez właściciela Tykocinera". [zobacz]
1911 - "Projekt odbudowy przez Aleksandra Tykocinera po pożarze murowanej, dwupiętrowej apretury z dobudową takich samych schodów pod numerem 25/835 przy ulicy Anny w mieście Łodzi". [zobacz]
Na późniejszym terenie fabrycznym Tykocinera, dokładnie na części tego terenu przy ulicy Anny, produkcja włókiennicza była już obecna w latach 80-tych XIX w. Stała tutaj fabryka Oskara Pastora.
1889 - "O odbudowie (po pożarze) dwupiętrowej, murowanej przędzalni, o budowie murowanych ustępów z ukazaniem wybudowanych bez zezwolenia: parterowej oficyny i budynku gospodarczego przez Oskara Pastora pod numerami 835 i 815 przy ulicach Długiej i św. Anny w mieście Łodzi". [zobacz]
Fabryka Tykocinera została wyburzona przy budowie alei Mickiewicza. Dzisiaj możemy ją zobaczyć już tylko na fotografii (MA).
Część zachodnia
Do końca pierwszej dekady XX w. zachodnia część działki 834 była niezagospodarowana - taki stan prezentuje plan W. Starzyńskiego. Sytuacja mogła zmienić się 15 lat wcześniej, ale zamierzenia Maksa Kernbauma, zięcia Hugo Wulffsohna, nie zostały zrealizowane.
1895 - "Projekt budowy murowanej, trzypiętrowej przędzalni, takiej samej tkalni i apretury, parterowej farbiarni, pomieszczeń dla maszynowni i kotłowni, ślusarni, komina fabrycznego, filtra, magazynu, stajni, domu mieszkalnego, dwóch stróżówek, itd. dla Maksa Kernbauma pod numerami: 833/834, przy przedłużeniu ulicy Długiej i Pańskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
Pod koniec pierwszej dekady XX w. nieruchomość, występująca już wtedy pod adresem Pańskiej 98, została kupiona przez Ferdynanda Schmidta. W latach 1910-11 Schmidt, działający wcześniej w spółce z Robertem Weyrauchem, wystawił fabrykę tasiemek jedwabnych, wraz z obiektami farbiarni i apretury. Na froncie posesji stanęła willa właściciela.
1910 - "Projekt budowy murowanej, dwupiętrowej z poddaszem mechanicznej fabryki jedwabnych tasiemek, murowanego, parterowego pomieszczenia lokomobili, murowanego komina, murowanej, parterowej pralni, murowanej, parterowej apretury, murowanego filtru, murowanej, parterowej farbiarni, murowanych ustępów, murowanej, parterowej stajni, murowanej, parterowej wozowni, murowanego, parterowego budynku dla furmana, murowanej, piętrowej z poddaszem i piwnicami oficyny mieszkalnej, murowanej, parterowej stróżówki i murowanego, piętrowego z poddaszem i piwnicami domu mieszkalnego na nieruchomości Ferdynanda Schmidta pod numerem 98 przy ulicy Pańskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
Przedsiębiorstwo Pana Ferdynanda działało krótko. W 1914 r. została ogłoszona jego upadłość.
Po I wojnie światowej nieruchomość fabryczną kupiła spółka Abrama Aronsona i jego synów Leopolda i Waldemara z Warszawy, oraz Jakuba Kaffemana z Łodzi. W okresie międzywojennym, poza przedsiębiorstwem Aronsona (w kilku konfiguracjach), funkcjonowały przy Pańskiej różne podmioty.
Główne zabudowania Ferdynanda Schmidta zachowały się do dzisiaj - willa przy obecnej ulicy Żeromskiego 96, oraz dawny budynek fabryki tasiemek, obecnie w zmienionej formie, przy al. Mickiewicza 10.
MA (materiały archiwalne) - zobacz
Wigury
Piłsudskiego
Roosevelta
Nawrot
Tuwima
Moniuszki
Traugutta
Narutowicza
Jaracza
Rewolucji 1905
Brzeźna
pl. Wolności
Radwańska
pl. Wolności
Żwirki
Mickiewicza
Zamenhofa
Andrzeja
6 Sierpnia
Zielona
Więckowskiego
Próchnika
piotrkowska-nr.pl
© Wszystkie prawa zastrzeżone