Piotrkowska

Tree

 

ulica Piotrkowska 135

ulica Piotrkowska 135 nr hip. 742

do 1850 r. nr 160

 

 

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego z września 1834 r., plac o nr 160 przy ulicy Piotrkowskiej (dz. Piotrkowska 135) objął Jan Beer (lub Behr, Bär).

Na pustej działce Beer wystawił, własnym kosztem, frontowy dom drewniany mieszkalny pod dachówką, mający długości łokci* 30, szerokości łokci 16, a wysokości łokci 5 nowej miary polskiej, oraz zabudowania tylne.

* - 1 łokieć = 0,576 m

Zobacz przedstawicieli rodziny Jana Beera na Piotrkowska Tree.

 

W styczniu 1862 r. spisano umowę zamiany. Nieruchomość przy Piotrkowskiej 135 przeszła w ręce małżonków Augusty i Wilhelma Kern, zaś Jan Beer przejął nieruchomość przy ulicy Nawrot 1311 (dz. Nawrot 24), należącą do małżonków Kern od października 1859 r.

Z historią posesji przy Nawrot 24, od lat 80-tych XIX w., była związana rodzina Pippel.

 

Kontraktem z września 1871 r. małżonkowie Kern sprzedali nieruchomość małżeństwu Pauliny (z domu Guse, córka Marcina Guse) i Karola Eiserta, za kwotę 3.150 rubli srebrem.

Dwupiętrowa rezydencja frontowa została wzniesiona w 1886 r. Do tego czasu Karol Eisert, z rodziną, był zameldowany w domu swojego ojca, Gottloba, przy Głównej 1263 (później Główna 29).

Nieruchomość przy Piotrkowskiej 135 pozostawała w rękach Eisertów do zakończenia II wojny światowej.

 

Archiwalne dokumenty budowlane:

1901 – „Projekt przebudowy parteru w murowanej, trzypiętrowej oficynie na nieruchomości Karola Eiserta pod numerem 742 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

 

Ogłoszenia prasowe:

  • Karol Eisert Tkalnia kortów i wyrobów wełnianych
  • Ernst Feder Agentury wełny i przędzy kamgarnowej, maszyny i artykuły techniczne
  • A. Siemierkowski Wytwórnia deseni tkackich i papieru tkackiego
  • M. Frenkiel Fabryka pudełek tekturowych

 

 

Rodzina Eisert

Ok. 1827 r. przybyły do Łodzi trzy rodziny Eisert. Wymienieni poniżej Krystian Gotthelf, Jan Gotthelf i Jan Gottlob, urodzili się w tej samej miejscowości, w Wehrsdorf niedaleko Bautzen (Budziszyna), w Saksonii. Prawdopodobnie byli blisko spokrewnieni.

  • Krystian Gotthelf Eisert (ur. 1769), z żoną Anną Zofią z domu Richter (ur. 1769), córką Krystianą Fryderyką (ur. 1809) i synem Karolem Gottliebem (ur. 1811). Rodzinę zameldowano w murowanym domu rządowym nr 49 (dz. Piotrkowska 176), później w drewnianym domu rządowym przy Piotrkowskiej 8 (dz. Piotrkowska 256). Krystiana Fryderyka poślubiła w 1829 r. Karola Fröhnel (akt 36), zaś Karol Gottlieb ożenił się w 1836 r. z Joanną Krystyną Schröter (akt 53).
  • Jan Gotthelf Eisert (ur. 1778), z żoną Krystyną z domu Zistel (ur. 1784) i synem Gotthelfem (ur. 1807). Rodzinę zameldowano początkowo w murowanym domu rządowym nr 46 (dz. Piotrkowska 182), a wkrótce pod nr 211 (dz. Piotrkowska 229).
  • Jan Gottlob Eisert (ur. 1784), z żoną Joanną Krystyną z domu Richter (ur. 1788) i trojgiem dzieci: Joanną Krystyną (ur. 1812, mąż Jan Gottfryd Gocht ślub 1832 akt 3), Gottlobem (ur. 1819) i Joanną Karoliną (ur. 1824, mąż Józef Flaker ślub 1841 akt 49). Trzecia córka, Joanna Wilhelmina, urodziła się już w Łodzi, w 1828 r. (mąż Gottlieb Linke ślub 1849 akt 93). Rodzinę zameldowano początkowo w murowanym domu rządowym nr 35 (dz. Piotrkowska 204), a w niedługim czasie w domu rządowym nr 5 (dz. Piotrkowska 262).

 

rodzina Krystiana Gotthelfa Eiserta

Zobacz przedstawicieli rodziny Krystiana Gotthelfa Eiserta na Piotrkowska Tree.

Sądzę (przynajmniej obecnie), że rodzina Krystiana Gotthelfa nie odegrała większej roli w historii Łodzi przemysłowej.

 

rodzina Jana Gotthelfa Eiserta

Zobacz przedstawicieli rodziny Jana Gotthelfa Eiserta na Piotrkowska Tree.

W dniu 8 marcu 1828 r. Jan Gotthelf Eisert  podpisał w Łodzi Protokoł Deklaracyjny, w zgodzie z którym obrał sobie plac N° 211 [obecnie Piotrkowska 229, róg Radwańskiej] przy ulicy Piotrkowskiej w nowey osadzie rękodzielniczey tuteyszey. W powyższym protokole Eisert zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki płócienniczo-bawełnianej składającej się z 3 warsztatów przy którey 3 czeladzi użytych będzie, oraz pobudowania w przeciągu naydaley lat dwóch na obranym iako wyżey placu domu drewnianego w taki sposób jak dom drewniany Hausmanna tkacza jest wystawiony. W latach 30-tych na froncie posesji Piotrkowskiej 229 stał już parterowy drewniak, a w podwórzu stodoła kryta słomą.

W 1840 r., z pomocą pożyczki rządowej, w podwórzu Piotrkowskiej 229 stanęła farbiarnia.

Kontraktem z czerwca 1843 r. Jan Gotthelf Eisert kupił narożną nieruchomość przy Piotrkowskiej 232, po przekątnej do już posiadanej, za kwotę 525 rubli srebrem (3500 złp).

Sukcesorem po Janie Gotthelfie, zmarłym w 1854 r. (akt 220), został jego syn, Gotthelf.

Różnorodne interesy Jana Gotthelfa, później jego syna (o czym możemy przekonać się również na stronie Piotrkowskiej 206), musiały przynosić wymierne zyski. W drugiej połowie lat 50-tych Gotthelf Eisert zaliczał się do grona zamożnych łodzian, co potwierdza wysokość składki na tworzenie Cmentarza Starego, która w przypadku Gotthelfa wynosiła 3 ruble i świadczyła o przynależności do obywateli klasy drugiej. Jak czytamy w dokumentach z lat 1856-58 klasa pierwsza wnosiła [składkę na tworzenie Cmentarza Starego] po 8 rubli, klasa druga po trzy ruble, klasa trzecia po 45 kopiejek, klasa czwarta po 20 kopiejek i klasa piąta, najmniej zamożna, po 15 kopiejek.

W 1843 r. Gotthelf Eisert poślubił Joannę Rahelę Richter (akt 28), primo voto Büchner. Małżeństwo Gothelfa i Raheli nie doczekało się potomstwa i zakończyło separacją. W połowie lat 50-tych Rahela Eisert, już jako separatka, kupiła nieruchomość przy Piotrkowskiej 114.

W podaniu do Magistratu, z czerwca 1860 r., Gotthelf pisał:

Życzeniem mojem jest na placu pod Nº 696 przy ulicy Piotrkowskiej [dz. Piotrkowska 229] w miejscu rozebranego domu drewnianego, wystawić dom massiv murowany parterowy dachówką kryty, długi stóp* 67, szeroki stóp 42, wysoki stóp 12½ od fundamentu do cokołu, tudzież na placu pod Nº 1299 przy ulicy Nawrot [dz. Nawrot 23] dom drewniany parterowy na podmurowaniu dachówką kryty, długi stóp 58, szeroki stóp 38½, wysoki stóp 12.

* - 1 stopa = 0,3048 m

Gotthelf zmarł w 1876 r. (akt 615) i w tym miejscu warto zwrócić uwagę na kilka faktów. Gothelf Eisert był jedynym dzieckiem, przynajmniej po przybyciu do Łodzi, Jana Gotthelfa. Zmarł bezpotomnie, a z żoną, Rahelą, był w separacji. Spory majątek, jakim dysponował w chwili śmierci, nie doczekał się spadkobierców w pierwszej linii. Kto odziedziczył majątek Gotthelfa Eiserta?

Karol Eisert, przyszły fabrykant, stracił ojca w wieku 16 lat. Gotthelf Eisert, który nie posiadał własnych dzieci, mógł traktować po ojcowsku Karola, swojego krewnego i mógł także uczynić go głównym sukcesorem.

 

rodzina Jana Gottloba Eiserta

Zobacz przedstawicieli rodziny Jana Gottloba Eiserta na Piotrkowska Tree.

Jan Gottlob zmarł w 1855 r. (akt 645).

Gottlob Eisert, syn Jana Gottloba,  ożenił się w 1842 r. z Teresą Zackert (akt 74). Z małżeństwa Gottloba i Teresy przyszły na świat dzieci:

Przynajmniej do końca lat 40-tych XIX w. rodzina Jana Gottloba Eiserta zajmowała drewniany dom przy obecnej Piotrkowskiej 262. Tutaj mieszkał po ślubie syn Gottlob i tutaj, w 1845 r., przyszedł na świat Karol Eisert.

Zgodnie z dokumentem sporządzonym w łódzkim Magistracie, w lutym 1853 r., Gottlob Eisert przejął od Augusta Bergera niezabudowaną działkę przy ulicy Głównej 1263 (później Główna 29 MA, obecnie al. Piłsudskiego, teren Galerii Łódzkiej MA). Na froncie stanął skromny, drewniany dom. Plan Rudolfa Micińskiego sporządzony 20 lat później, w 1873 r., przedstawia nadal bardzo ubogą, drewnianą zabudowę posesji.

Gottlob Eisert zmarł w 1861 r. (akt 336).

Karol Eisert, który wzrastał z rodzeństwem przy Głównej 29, mieszkał tam nadal po ślubie. Matka Karola, Teresa, wyprowadziła się z Głównej 29 w 1864 r. i wraz z trzema córkami zamieszkała w domu swojego drugiego męża, Konrada Kaliwody (ślub 1864 akt 27).

Konrad Kaliwoda, tkacz z Czech, był od 1864 r. właścicielem nieruchomości pod ówczesnym adresem św. Andrzeja 761b (dz. Andrzeja 8), ze stojącym na froncie drewnianym domem (MA). W latach 50-tych Konrad Kaliwoda mieszkał ze swoją pierwszą żoną, Marianną z d. Habel (zmarła w 1863 r.), w domu Krystiana Fryderyka Neumanna, przy ówczesnej Piotrkowskiej 759 (dz. Piotrkowska 101).

Teresa Zackert zmarła w 1917 r., w wieku 94 lat.

Przy Głównej 29 przyszły na świat wszystkie dzieci Karola Eiserta i Pauliny Guse:

 

Karol Eisert zapoczątkował dynamiczny rozwój przedsiębiorstwa włókienniczego.

Wieść niesie, że wiano 500 rubli, jakie wniosła żona, Paulina Guse, dało początek przemysłowej karierze Karola Eiserta. To piękna historia, ale czy prawdziwa? Dużo bardziej prawdopodobna wydaje się pomoc zamożnego krewnego, Gotthelfa Eiserta i być może odziedziczony po nim majątek.

Wiele źródeł podaje datę ślubu Karola, czyli rok 1864, jako początek kariery przemysłowej. W tym właśnie roku miała powstać ręczna tkalnia na Piotrkowskiej 135, zatrudniająca 20 tkaczy przy 14 krosnach. Być może Eisert prowadził produkcję przy Piotrkowskiej 135 w latach 60-tych, na posesji należącej jeszcze do Wilhelma Kerna, ale zabudowania (wyłącznie drewniane) widoczne na planie Rudolfa Micińskiego z 1873 r., są więcej niż skromne. Powstanie pierwszych murowanych obiektów fabrycznych przy Piotrkowskiej 135 miało miejsce nie wcześniej niż w drugiej połowie lat 70-tych, co koreluje ze śmiercią Gotthelfa Eiserta. Projekt budowlany z 1882 r., dotyczący przedłużenia zbudowanej rok wcześniej jednopiętrowej oficyny fabrycznej, daje obraz ówczesnej zabudowy posesji przy Piotrkowskiej 135 (MA).

Karol Eisert, podobnie jak jego ojciec, zmarł młodo, ale pozostawił po sobie dobrze prosperujące przedsiębiorstwo. Na początku lat 90-tych w ręcznej tkalni kortów i wyrobów wełnianych przy Piotrkowskiej 135, pracowało 140 robotników.

Gromadzony majątek, kolejne inwestycje i posagi małżonek pochodzących z najznamienitszych łódzkich rodzin fabrykanckich, pozwoliły następnemu pokoleniu Eisertów wstąpić w szeregi najbogatszych łódzkich przemysłowców.

 

Syn Karola, Karol Rajmund Eisert (1865-1938), w latach 90-tych mąż Marii Heleny Geyer, rozwijał produkcję, początkowo ręczną, później zmechanizowaną, w podłódzkim Konstantynowie.

1894 - "Projekt budowy murowanej, dwupiętrowej tkalni ręcznej materiałów wełnianych i półwełnianych z poddaszem, murowanych, parterowych budynków gospodarczych z poddaszem, murowanych, parterowych ustępów, przez właściciela Karola Eiserta, na nieruchomości numer 82b przy Trakcie Zduńskowolskim w osadzie Konstantynów, w gminie Rszew, w powiecie łódzkim". [zobacz]

Pod koniec lat 90-tych fabrykę rozbudowano. Mechanizacja produkcji nastąpiła kilka lat później, na początku XX w. Opóźnienie mogło być spowodowane trudnościami w dowozie węgla, o czym informuje gazeta "Rozwój" z 1902 r. (MA).

1898 - "Projekt budowy murowanej, dwupiętrowej, z poddaszem tkalni mechanicznej wyrobów wełnianych i półwełnianych, parterowej maszynowni i kotłowni, komina, składu przędzy oraz pomieszczenia dla stróża, na nieruchomości fabrycznej pod numerem 82b w osadzie Konstantynów w gminie Rszew, w powiecie łódzkim, przez właściciela Karola Eiserta". [zobacz]

Przynajmniej od drugiej dekady XX w. zakład w Konstantynowie był w rękach firmy "Bracia Schweikert".

1914 - "Projekt budowy przez Braci Schweikert mechanicznej tkalni w istniejącym murowanym dwupiętrowym budynku na nieruchomości numer 82b w osadzie Konstantynów w powiecie łódzkim". [zobacz]

Budynek tkalni ucierpiał w czasie działań wojennych I wojny światowej (MA).

W okresie II wojny światowej, w latach 1940-43, fabryka w Konstantynowie była wykorzystywana przez Niemców jako obóz przejściowy (MA).

Obiekt zachował się do dzisiaj (MA).

Na początku XX w. K. R. Eisert kupił teren fabryczny przy ulicy Karola 19 (dz. Żwirki 19), należący wcześniej do Judela Lewina Bary (fabryka wystawiona przez Wilhelma Kerna, później w rękach firmy "Landau i Weile").

Nowy właściciel rozpoczął inwestycje od odbudowy obiektów spalonych w grudniu 1902 r. (MA), będących wtedy jeszcze własnością Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych J. L. Bary w Łodzi.

1903 - "O odbudowie przez firmę "Karol Eisert" murowanej, dwupiętrowej tkalni z poddaszem z dobudową klatki schodowej w mieście Łodzi przy ulicy Karola". [zobacz]

W 1912 r. miał miejsce kolejny groźny pożar (MA).

1912 - "Projekt odbudowy przez Karola Eiserta spalonej trzypiętrowej tkalni pod numerem 19 przy ulicy św. Karola w mieście Łodzi". [zobacz]

Do wybuchu I wojny światowej fabryka rozrosła się do dużego kompleksu przemysłowego, widocznego na litografii (MA). Zdjęcia z okresu I wojny światowej, wykonane z okazji ćwiczeń straży ogniowej, prezentują wnętrze przedsiębiorstwa (MA).

W latach międzywojennych zakłady K. R. Eiserta, zajmujące rozległy teren pomiędzy dzisiejszymi ulicami Żwirki, Żeromskiego i Gdańską (MA), zatrudniały ponad 1000 pracowników, a roczna sprzedaż sięgała 9 mln złp (MA).

Po II wojnie światowej zakłady przy Żwirki 19 przyjęły nazwę "Norbelana". W XXI w. dawny kompleks przemysłowy K. R. Eiserta został wyburzony.

Groby na Cmentarzu Starym - Karol Rajmund Eisert

 

Drugi syn Karola, Emil Eisert (1872-1939) stworzył samodzielne przedsiębiorstwo, którego współwłaścicielem był Ludwik Schweikert. Firma "Emil Eisert i S-ka” kupiła w 1906 r. dobrze prosperujące przedsiębiorstwo pasmanteryjne Rudolfa Kellera (zobacz poniżej), pod ówczesnym adresem Długiej 47 (dz. Gdańska 47-53). Po I wojnie światowej zakład rozbudowano i zmodernizowano. W 1936 r. wartość sprzedaży wynosiła 3,5 mln złp. Firmę Emila Eiserta i Ludwika Schweikerta prezentuje czasopismo "Giewont" z 1928 r. (MA).

W rękach Emila Eiserta była również dawna willa Rudolfa Kellera, zbudowana w 1891 r. na terenie przyfabrycznym (dz. Gdańska 53). Obiekt istnieje (czy raczej niszczeje) do dzisiaj. Emil, po rozwodzie ze swoją pierwszą żoną, Jadwigą Neumann, córką warszawskiego przemysłowca, ożenił się w 1929 r. z Elizą Kindermann (z domu Feder, córką Henryka Federa), wdową po Leopoldzie Kindermann. Nowi małżonkowie mieli do dyspozycji dwie wille - Emila, przy ulicy Długiej i Elizy, przy Wólczańskiej 31.

 

MA (materiały archiwalne) - zobacz

 

_______________________________________________________________________________________________________

 

Rudolf Keller

Pod koniec lat 70-tych Rudolf Keller założył przy ulicy Długiej-Zielonej (dz. Gdańska-Zielona) jedną z pierwszych fabryk tasiemek, wstążek i koronek. Z upływem lat zakład rozbudowywano.

1887 - "O nadbudowie przez Rudolfa Kellera murowanego, mieszkalnego piętra do istniejącej, murowanej, parterowej oficyny mieszkalnej, o murowanej, piętrowej, mieszkalnej dobudówce do drugiej oficyny i dobudowie do tejże oficyny murowanych, piętrowych ustępów i o budowie fachwerkowych, parterowych komórek pod numerem 786hh przy ulicy Zielonej w mieście Łodzi". [zobacz]

1892 - "O zatwierdzeniu planu budowy przez Rudolfa Kellera murowanej, parterowej tkalni, maszynowni, kotłowani, domku dla stróża i stajni [na nieruchomości] pod numerem 270r przy ulicy Długiej w mieście Łodzi". [zobacz]

1899 - "Projekt dobudowy czteropiętrowej tkalni i dwupiętrowych ustępów na nieruchomości Rudolfa Kellera pod numerami 270r i 270i przy ulicy Długiej w mieście Łodzi". [zobacz]

W 1906 r. Keller sprzedał dobrze prosperujące przedsiębiorstwo przy Długiej, wraz z wystawioną w 1891 r. willą, spółce "Emil Eisert i S-ka”.

Jakie były dalsze losy Rudolfa Kellera?

Pod koniec pierwszej dekady XX w. Keller kupił tereny przy szosie Pabianickiej (w okresie międzywojennym ulica Staszica, obecnie ulica Pabianicka) w Rudzie Pabianickiej, należące do Piotra Hasenclevera, prowadzącego, u zbiegu obecnej ulicy Pabianickiej i Starorudzkiej, niewielką fabrykę produktów chemicznych. Dom Hasenclevera, stojący pod obecnym adresem Pabianickiej 182, zachował się do dzisiaj. Wcześniejsza produkcja Piotra Hasenclewera funkcjonowała przy ulicy Podleśnej 813, róg Pańskiej (później Podleśna 7/9, obecnie pusty plac na rogu Skłodowskiej i Żeromskiego).

Na nowym terenie Keller wystawił obiekty fabryczne, a pod obecnym adresem Pabianicka 184 stanęła okazała rezydencja.

1912 - "Projekt budowy przez Rudolfa Kellera murowanych, dwupiętrowych ustępów i nadbudowy piętra na istniejącej murowanej, parterowej tkalni przy szosie państwowej w osadzie Ruda Pabianicka". [zobacz]

1914 - "Projekt budowy przez Rudolfa Kellera murowanej, parterowej oranżerii i murowanego komina we wsi Ruda Pabianicka w powiecie łódzkim". [zobacz]

Rozwój nowego przedsięwzięcia Kellera przerwał wybuch I wojny światowej. W 1920 r. Rudolf Keller sprzedał całość terenów przy ulicy Staszica Adolfowi Horakowi.

Nie można zapomnieć o jeszcze jednym dokonaniu Rudolfa Kellera, pałacu przy Piotrkowskiej 262/264., wystawionym na terenie należącym wcześniej do Teresy John, wdowy po Józefie John. Niewykończony jeszcze obiekt został sprzedany w 1912 r., za sumę 200 tys. rubli, małżeństwu Emmy i Roberta Schweikertów.

 

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

Ulica Piotrkowska. Historia ulicy Piotrkowskiej i Łodzi przemysłowej
30 marca 2015
Piotrkowska_135
Ulica Piotrkowska. Historia ulicy Piotrkowskiej i Łodzi przemysłowej

piotrkowska-nr.pl

© Wszystkie prawa zastrzeżone

Ulica Piotrkowska. Historia ulicy Piotrkowskiej i Łodzi przemysłowej