ulica Piotrkowska 193
ulica Piotrkowska 193 nr hip. 713
do 1850 r. nr 192
Na mocy kontraktu z października 1844 r. plac budowlany nr 192 przy ulicy Piotrkowskiej (dz. Piotrkowska 193) objął Ludwik Mamroth (1800-1863), bogaty kupiec żydowski z Kalisza, prowadzący pod tym adresem skład przędzy.
W tym czasie tylko trzej Żydzi mieli prawo osiedlić się i prowadzić działalność poza rewirem wyznaczonym dla ludności starozakonnej, zamykającym się w granicach Starego Miasta. Poza wymienionym wyżej Mamrothem, był to Dawid Lande, również zamożny kupiec kaliski, oraz majster tkacki i farbiarski Adolf Abram Likiernik.
Prawdopodobnie w latach 40-tych, kiedy nieruchomość należała do Mamrotha, Likiernik wystawił w podwórzu trzyizbową farbiarnię w ryglówkę.
Zgodnie z protokołem Magistratu z grudnia 1856 r. Wincenty Mamroth, działający w imieniu swego ojca, Ludwika, sprzedał nieruchomość Fryderykowi Merkens.
Na froncie posesji stał w tym czasie dom murowany mieszkalny pod dachówką, mający długości łokci* 24, szerokości łokci 14, a wysokości łokci 5 nowej miary polskiej.
* - 1 łokieć = 0,576 m
W październiku 1857 r. Merkens sprzedał nieruchomość Augustowi Bittner, za kwotę 2 tys. rubli srebrem.
Po śmierci Bittnera (zmarł w 1858 r.) posesja przeszła w ręce jego sukcesorów - wdowy Marii i trojga dzieci, Gustawa, Karoliny i Hermana.
W latach 70-tych XIX w. nieruchomość należała do Teodora Rudzińskiego. Na przełomie lat 70-tych i 80-tych Rudziński wykupił grunt działki.
1879-1880 - "O wykupie bezterminowych czynszów przez Teodora Rudzińskiego z gruntu pod nr 192/713 w mieście Łodzi". [zobacz]
W opisie fotografii Eliasza Stummana, z drugiej połowy lat 70-tych XIX w. (drugie zdjęcie w galerii), podany jest rok 1873 jako data wystawienia przez Rudzińskiego domu frontowego. Można przypuszczać, przy uwzględnieniu wymiarów murowanego domu frontowego Ludwika Mamroth, że Rudziński wystawił nowy, również parterowy, dom frontowy. Powstanie nowego obiektu nie dziwi, ponieważ Rudziński był przedsiębiorcą budowlanym, czy jak ówcześnie określano enterprenerem.
W tylnej części działki, sięgającej do ulicy Wólczańskiej, w 1876 r. wzniesiono (do wyjaśnienia pozostają kwestie związane z własnością) jednopiętrową, mechaniczną przędzalnię wełny. Budynek przędzalni, którego szczyt jest widoczny na prezentowanej w galerii fotografii Stummana, stanął pod późniejszym adresem Karola/Wigury 5, obecnie al. Kościuszki 121. W pierwszym okresie przędzalnię wykorzystywała firma Hemsalech i Sp., której głównym udziałowcem był Karol Hemsalech. Po krótkim czasie przedsiębiorstwo zostało postawione w stan upadłości.
1878-79 - "O żądaniu domów handlowych M. Sumner, Brummer, Schröder i Sp. o ogłoszenie upadłości łódzkiej firmy Hemsalech i Sp." [zobacz]
Na przełomie lat 1878-79 fabryka przeszła w ręce przedsiębiorstwa Goetz, Schröder i Sp. (MA). Nowa spółka wystawiła kolejne obiekty fabryczne.
1888 - "Projekt budowy przez firmę "Goetz, Schröder i Spółka" murowanych, parterowych magazynów pod numerem 713c w mieście Łodzi". [zobacz]
Nieruchomość Rudzińskiego została zlicytowana w 1883 r. przez Towarzystwo Kredytowe m. Łodzi, za sumę 15 tys. rubli, o czym informuje "Dziennik Łódzki" w styczniu 1884 r. (MA).
Kolejnym właścicielem nieruchomości przy Piotrkowskiej 193 został Zygfryd Mannaberg (były wspólnik Otto Goldammera), później zięć Mannaberga, Emil Haebler (zobacz poniżej).
Zamiar podwyższenia przędzalni w 1893 r. nie doszedł do skutku. Powodem mógł być groźny wypadek, jaki miał miejsce w kwietniu 1893 r., który pochłonął 3 ofiary śmiertelne i wielu rannych (MA). Obiekt został podwyższony na początku XX w.
W 1900 r. Heabler zamierzał przebudować dom frontowy przy Piotrkowskiej 193 i wystawić piętrowy budynek z dachem mansardowym (trzecie zdjęcie w galerii), ale projekt nie został zrealizowany.
Od ok. 1910 r. właścicielami nieruchomości, sięgającej nadal do ulicy Wólczańskiej, byli małżonkowie Drejsla i Icek Majer Plucer vel Pilicer.
Zabudowania frontowej części posesji Piotrkowskiej 193 zostały wyburzone w 1977 r. Proces odchodzenia XIX-wiecznej zabudowy zarejestrował na zdjęciach łódzki fotograf, R. Kasprowicz - zobacz.
Archiwalne dokumenty budowlane:
1888 – „[Projekt] na budowę przez Zygfryda Mannaberga murowanego, parterowego, podpiwniczonego magazynu towarów pod numerem 713 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]
1893 – „O zatwierdzeniu planu budowy przez Zygfryda Mannaberga mechanicznej przędzalni wełny, nadbudowy drugiego piętra, budowy parterowej wilkowni, kotłowni, ustępów i instalacji kotła pod numerami 713 i 714 na rogu ulic: św. Karola i Wólczańskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]
1900 – „O nadbudowie przez Emila Haeblera pierwszego piętra z mansardą nad istniejącym, murowanym, parterowym domem frontowym, pierwszego piętra nad dwiema parterowymi oficynami i dobudowie takowych, a także budowie murowanej, parterowej szopy i ustępów pod numerem 713 na rogu ulic Piotrkowskiej i św. Karola w mieście Łodzi”. [zobacz]
1900 - "O nadbudowie przez Emila Haeblera w mieście Łodzi drugiego piętra z poddaszem nad piętrową przędzalnią z poddaszem". [zobacz]
1903 - "Zdjęty z natury plan murowanej, dwupiętrowej przędzalni, parterowych budynków na wilkownię i maszynownię, ustępów, aparatu chłodzącego na nieruchomości E. Haeblera pod numerem 713 i 714 na rogu ulic: św. Karola i Wólczańskiej w mieście Łodzi z pokazaniem zmian zaszłych podczas wykonywania robót na podstawie planu zatwierdzonego przez Rząd Gubernialny 25 kwietnia 1900 roku pod numerem 14" [zobacz]
Ogłoszenia prasowe:
- Lejbuś Percyk Sprzedaż ksiąg i materiałów piśmiennych
- G. H. Szpiro "Szwajcaria" Mechaniczna fabryka pończoch
Emil Karol Haebler (Häbler)
Pochodzący z Saksonii Emil Haebler był rzutkim przedsiębiorcą. Jego działania były związane zarówno z produkcją drzewną (tartak i produkcja skrzyń), oraz hutami szkła („Kara” i „Hortensja”) w stolicy guberni, Piotrkowie, jak i składami węgla i produkcją włókienniczą w dynamicznie rozwijającej się Łodzi.
Produkcja przędzalni wełny przy Karola 5, odziedziczonej przez Haeblera po śmierci teścia, została przerwana w 1899 r., kiedy doszło do pożaru fabryki (MA). Haebler był podejrzewany o spowodowanie pożaru w celu uzyskania odszkodowania, ale nie zostało to udowodnione.
Po zakończeniu odbudowy w 1903 r., wraz z podwyższeniem przędzalni o jedno piętro, zakład został wydzierżawiony braciom Zapp.
Od 1910 r., kiedy fabryka przeszła w ręce Icka Majera Plucera, powierzchnie przemysłowe były nadal dzierżawione. W latach międzywojennych funkcjonowały tam, między innymi, przędzalnia i tkalnia bawełny synów Jakuba Steigerta, pod szyldem „B-cia Steigert i S-ka”, oraz fabryka pończoch "Szwajcaria" G. H. Szpiro.
Dawną fabrykę przy Żwirki 5 możemy jeszcze obejrzeć na zdjęciach Wacława Kamińskiego z lat 60-tych XX w. (MA). Obecnie mieści się tam Archiwum Państwowe w Łodzi.
W 1897 r., w obszarze leżącym wtedy poza granicami Łodzi, później pod adresem ulicy Dąbrowskiej 23/27 (dz. ulica Dąbrowskiego, teren u zbiegu Dąbrowskiego i Kilińskiego) Emil Haebler rozpoczął budowę nowych obiektów przemysłowych. Stanęła tam okazała, nowoczesna fabryka (MA), w skład której wchodziły przędzalnia bawełny, niciarnia, apretura, farbiarnia i dom dla pracowników (kamienica nie istnieje, dawniej przy Dąbrowskiego 25).
W 1900 r. powstała "Belgijska Spółka Akcyjna Emil Haebler", z siedzibą w Brukseli.
W okresie międzywojennym przedsiębiorstwem kierowali synowie założyciela, Achim i Armin Haeblerowie. Krótką historię firmy Haeblerów przedstawia publikacja w wydawnictwie "Giewont", z 1928 r. (MA)
Bracia Achim i Armin, pomimo tego, że byli synami Żydówki (Franciszki Mannaberg), należeli do NSDAP. Antypolska postawa i polaryzujące się nastroje przed wybuchem II wojny światowej, spowodowały ucieczkę braci Haeblerów z Łodzi w sierpniu 1939 r.
MA (materiały archiwalne) - zobacz
Wigury
Piłsudskiego
Roosevelta
Nawrot
Tuwima
Moniuszki
Traugutta
Narutowicza
Jaracza
Rewolucji 1905
Brzeźna
pl. Wolności
Radwańska
pl. Wolności
Żwirki
Mickiewicza
Zamenhofa
Andrzeja
6 Sierpnia
Zielona
Więckowskiego
Próchnika
piotrkowska-nr.pl
© Wszystkie prawa zastrzeżone