ulica Piotrkowska 91

ulica Piotrkowska 91 nr hip. 764

do 1850 r. nr 138

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, spisanego w sierpniu 1833 r., plac nr 138 przy ulicy Piotrkowskiej (dz. Piotrkowska 91) objął Jan Gottlob Säuberlich.

Nowy właściciel zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki tkanek bawenianych, składającej się z 4 warsztatów, przy której 3 czeladzi użytych będzie, oraz do wystawienia domu drewnianego jednofamilijnego.

W lipcu 1834 r. Säuberlich objął również dwa inne place - przy Piotrkowskiej 134 i 137. Od marca 1842 r., przez 2 lata, był również właścicielem nieruchomości przy Piotrkowskiej 89.

Tkacz Jan Gottlob Säuberlich (ur. ok. 1782) przybył do Łodzi z Saksonii. Janowi Gottlobowi towarzyszyła żona Joanną Eleonora z d. Gnauk (ur. ok. 1789, zm. 1840 akt 130) i pięcioro dzieci:

• Karol, ur. ok. 1812,
• Joanna, ur. ok. 1815, mąż Jan Gottlieb Schubert (ślub 1848 akt 99),
• Krystyna, ur. ok. 1817, mąż Antoni Moser (ślub 1840 akt 28),
• Gottfryd, ur. ok. 1824, żona Anna Katarzyna Loch (ślub 1848 akt 61),
• Karolina, ur. ok. 1824, mąż Ernest Traugott Rössler (ślub 1847 akt 42).

Zobacz przedstawicieli rodziny Säuberlich na Piotrkowska Tree.

W pierwszej połowie lat 50-tych Seuberlich sprzedał nieruchomość Ignacemu Effenberger.

Na froncie Piotrkowskiej stał w tym czasie dom drewniany mieszkalny pod gontami mający długości łokci* 26½, szerokości łokci 13, a wysokości łokci 4½ nowej miary polskiej.

* - 1 łokieć = 0,576 m

W lutym 1854 r. Effenberger złożył  do Magistratu podanie następującej treści:

Posiadając plac budowlany pod Nº 138a teraźniejszy 764 przy ulicy Piotrkowskiej - zamierzam na takowym wnieść dom parterowy murowany długości łokci 32, szeroki łokci 23, pod dachówką.

W kwietniu 1855 r., w stojącym już domu murowanym, Effenberger otrzymał zgodę na uruchomienie cukierni:

Na skutek zaniesionego pod dniem 4 b. r. podania Magistrat udziela pozwolenie Panu Ignacemu Effenberger do przerobienia okna w domu jego frontowym przy ulicy Piotrkowskiej pod Nº 764, po lewej stronie, na drzwi do cukierni prowadzić mające.

Można przypuszczać, że cukiernia posłużyła wkrótce Fryderykowi Sellinowi (zobacz poniżej), który w podwórzu posesji prowadził teatr letni.

Ignacy Effenberger był również związany z historią posesji przy Piotrkowskiej 7, Piotrkowskiej 111 i Piotrkowskiej 149.

Ignacy Effenberger, majster tkacki, urodził się w 1810 r. w Cesarstwie Austrii. W 1840 r., już w Łodzi, ożenił się z Henriettą Mantey. Zmarł w 1871 r.

Wkrótce po śmierci Ignacego, w 1871 r., Henrietta poślubiła Fryderyka Karola Michel.

Zobacz postać Ignacego Effenbergera na Piotrkowska Tree.

W 1856 r. Effenberger sprzedał nieruchomość kupcowi, Karolowi Wilhelmowi Bauch.

K. W. Bauch był bratem Adolfa Juliusza Baucha, właściciela browaru przy ulicy Ogrodowej. Pod koniec lat 60-tych Adolf Juliusz sprzedał browar powinowatemu, Adolfowi Gehlig - zobacz Piotrkowska 213 i rodzina Gehlig.

W 1853 r. K. W. Bauch poślubił Emilię Taubner (akt 145), córkę Gottlieba Taubnera. Z tego związku przyszła na świat Olga Wanda (ur. 1860 akt 142, zm. 1920 akt 447), żona Floriana Jarischa.

Zobacz przedstawicieli rodziny Bauch na Piotrkowska Tree.

Przynajmniej od końca lat 80-tych posesja należała do Ludwika Ranke, który wystawił w podwórzu oficyny fabryczne (MA). Wcześniejsza produkcja Ranke (chustki i korty wełniane) była prowadzona w dzierżawionych obiektach przy Piotrkowskiej 78.

Pod koniec pierwszej dekady XX w. nieruchomość przy Piotrkowskiej 91 należała do synów Ludwika Ranke.

Ludwik Ranke (metrykalnie Karol Ludwik), syn okupnika Jana Krystiana Fryderyka i Karoliny Doroty z d. Bieberich, urodził sie w 1848 r. we wsi Okup Mauły, w parafii Łask. W 1875 r., już w Łodzi, ożenił się z Emilią Schatz. Wybrane dzieci Ludwika i Emilii:

• Emilia - ur. 1879, mąż Oskar Adolf Lahmert (ślub 1898),
• Hugon Teodor - ur. 1885,
• Ludwik Feliks - ur. 1886,
• Eugenia, ur. 1887, mąż Adolf Emil Härtig (ślub 1909).,
• Zygmunt - ur. 1889.

Zobacz przedstawicieli rodziny Ranke na Piotrkowska Tree.

Taryfy domów z lat 1912-20 wymieniają Stanisława Samuela Krel i jego sukcesorów jako właścicieli nieruchomości przy Piotrkowskiej 91.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

* * *

Od 1900 r. mieściła się pod tym adresem siedziba Towarzystwa Śpiewaczego „Lira”, zrzeszającego rzemieślników.

Przed I wojną Towarzystwo Kultury Polskiej utrzymywało tutaj czytelnię i bibliotekę publiczną.

Tkalnia na Piotrkowskiej 91 została zamknięta w 1915 r. Poprzeczna oficyna fabryczna przeszła w ręce drukarza, Zygmunta Terakowskiego. Od 1919 r. właścicielami drukarni zostali Bolesław Kotkowski (patrz poniżej) i Adolf Fronlich.

Materiały udostępnione przez Pana Pawła Nawrockiego.

Od grudnia 1926 r., w prawej części domu frontowego przy Piotrkowskiej 91, funkcjonował sklep żelazny Bolesława Jankowskiego – zobacz zdjęcia. Rozwój przedsiębiorstwa handlowego w następnych latach pozwolił na otworzenie, w 1937 r., składu hurtowego przy ulicy Pierackiego 9 (dz. Roosevelta).

Z bogatym życiorysem założyciela sklepu żelaznego przy Piotrkowskiej 91, legionisty i konspiratora, można zapoznać się w opracowaniu Pana Pawła Nawrockiego, dostępnym w Kronice Miasta Łodzi – pobierz (.pdf).

Z Piotrkowską 91 związane były również losy brata Bolesława, Kazimierza Jankowskiego, który w latach 1917-19 terminował w drukarni Zygmunta Terakowskiego.

Archiwalne dokumenty budowlane:

1888 – „O budowie przez Ludwika Ranke murowanej, trzypiętrowej tkalni celem umieszczenia w niej ręcznych warsztatów tkackich i murowanej częściowo trzypiętrowej, a częściowo piętrowej oficyny częściowo mieszkalnej, a częściowo z przeznaczeniem na umieszczenie ręcznych warsztatów tkackich oraz magazynu towarów pod numerem 764 przy ulicy Piotrkowskiej i Spacerowej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1903 – „Projekt nadbudowy trzech pięter magazyny fabrycznego nad istniejącym parterowym budynkiem i budowy murowanych ustępów przy fabryce Rankego pod numerem 764/91 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1911 – „Projekt na przebudowę przez braci Ranke murowanego, parterowego domu i budowę okien wystawowych pod numerem 91/764 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

• Carl W. Bauch Handel winami
• Ludwik Ranke Fabryka chustek i kortów
• Arnekker i S-ka Skład wyrobów żelaznych, piece szamotowe
• Bruno Landau Dom handlowo-ekspedycyjny
• Stanisław Grochal Pracownia obuwia
• „Union” Towarzystwo Ekspedycyjne
• Jan Frykowski Biuro czasopism i ogłoszeń

Fryderyk Sellin

Fryderyk Sellin urodził się w Kaliszu, w 1831 r. W latach 40-tych XIX w. terminował w zawodzie cukiernika w Lublinie i Warszawie.

Sellin przybył do Łodzi na początku lat 50-tych XIX w., a w 1853 r. otworzył swoją pierwszą cukiernię. Lokal mieścił się przy Piotrkowskiej 47, w parterowym, murowanym domu należącym wtedy do rzeźnika, Adama Fischera.

Prawdziwą pasją Sellina był jednak zawsze teatr. Pierwsze występy trup amatorskich organizował już w latach 50-tych XIX w., w teatrze letnim stojącym w podwórzu posesji Piotrkowskiej 91. Teatr był nazywany przez łodzian "Pod wiatrakiem", z powodu wiatraków stojących ówcześnie na tyłach sąsiednich posesji. Dochody z występów przeznaczano na cele społeczne, przeważnie na miejski szpital św. Aleksandra.

W pierwszej połowie lat 60-tych XIX w. Sellin zakupił nieruchomość przy ulicy Konstantynowskiej 14-16 (dz. Legionów 14-16). Na tyłach funkcjonującej już cukierni, w drewnianych zabudowaniach po byłej wojskowej ujeżdżalni koni, powstał teatr "Arkadia". Obiekt jest jeszcze widoczny na projekcie budowlanym z 1892 r. (MA).

Na przełomie XIX i XX w. ambicje teatralne Fryderyka Sellina nadal wykraczały poza poczynione inwestycje. 28 września 1901 r. miało miejsce uroczyste otwarcie Teatru Wielkiego, zbudowanego obok wcześniejszego teatru "Apollo". Nowoczesny obiekt, wyposażony, między innymi, w oświetlenie elektryczne i centralne ogrzewanie, mógł pomieścić 1250 widzów. Otwarcie zaszczyciły swoją obecnością liczne znakomitości, wśród nich sam Henryk Sienkiewicz.

Łódzki Teatr Wielki okazał się dla Łodzi ... za wielki. Widownia, podobnie jak kasa właściciela, świeciła pustkami. W 1912 r. Sellin był zmuszony sprzedać cały teren przy Konstantynowskiej 14-16, razem z dwoma teatrami.

Fryderyk Sellin zmarł w 1914 r. Jego portret możemy zobaczyć na fotografiach Eliasza Stummana (MA).

W czasie I wojny światowej Teatr Wielki pełnił rolę niemieckiego lazaretu (MA), a 20 października 1920 r. doszczętnie spłonął (MA). Teatr "Apollo", później pod nazwą "Popularny", funkcjonował jako kino do 1942 r., kiedy to również spłonął.

Działania Fryderyka Sellina na niwie kultury nie były jedynymi jakich się podejmował. W pierwszej połowie lat 90-tych XIX w., razem ze wspólnikiem, Józefem Rachalewskim (żoną Fryderyka Sellina była Honorata z d. Rachalewska), Sellin wybudował koszary przy ówcześnie nowo powstającym przedłużeniu ulicy Benedykta (dz. 6 Sierpnia 84-86) - więcej na KOSZARY ŁÓDZKIE. Liczne nieruchomości Fryderyka Sellina przy ulicy Benedykta dały początek potocznemu określeniu tego terenu jako "Zelinówka".

Bolesław Kotkowski

Bolesław Kotkowski, działając poprzez utworzoną w styczniu 1923 r. spółkę akcyjną, w 1929 r. przeniósł drukarnię z Piotrkowskiej 91 na ulicę Dowborczyków 18. Drukarnia Kotkowskiego, wykorzystująca sprowadzone z Anglii nowoczesne maszyny "offsetowe", należała w okresie międzywojennym do największych przedsiębiorstw tej branży. W drugiej połowie lat 30-tych XX w. firma zatrudniała 180 robotników, pracujących na 6.500 m² powierzchni fabrycznych (MA). Krótki opis działalności przemysłowej Bolesława Kotkowskiego, w tym czasie związanej jeszcze z Piotrkowską 91, możemy znaleźć w publikacji zamieszczonej w wydawnictwie "Giewont" z 1928 r. (MA).

Fabryka Teodora Ludwika Meyerhoffa przy Juliusza 21 (Dowborczyków 18)

Obiekty fabryczne przy Dowborczyków 18 (dawniej ulica Juliusza 21 - zobacz poniżej Juliusz Zielke) zostały wzniesione przez Teodora Ludwika Meyerhoffa na przestrzeni lat 80-tych i 90-tych XIX w. W tym czasie powstała dwupiętrowa przędzalnia, inne budynki przemysłowe i willa właściciela.

1887 - "O budowie przez Teodora Meyerhoffa murowanego, parterowego z poddaszem pomieszczenia wilkowni, ustępów, stajni i wozowni, a także drewnianej, piętrowej wiaty na murowanym fundamencie z murowaną ścianą ogniową (ogniomurem), pod numerem 1187a przy prywatnej ulicy w mieście Łodzi". [zobacz]

1899 - "O dobudowie przez Teodora Meyerhoffa w mieście Łodzi części murowanego parterowego mieszkalnego domu i nadbudowie pierwszego piętra na parterowym domu". [zobacz]

Teodor Ludwik Meyerhoff urodził się w Zgierzu, w 1849 r. (akt 80). Był synem Karola i Wilhelminy Schultz. W 1881 r. poślubił Marię Luizę Kindler (akt 20), córkę Rudolfa Kindlera. Ciotka Teodora (siostra ojca, Karola), Fryderyka Meyerhoff, poślubiła Fryderyka Wilhelma Dietricha.

Starszy o 15 lat brat Teodora, Karol Adolf Meyerhoff (ur. 1834 akt 1), był jednym z czołowych przemysłowców zgierskich. W mechanicznej fabryce Karola przy ówczesnej ulicy Zegrzańskiej (dz. Dąbrowskiego 8) MA pracowało, już latach 70-tych, ok. 200 robotników. W latach 80-tych zakład rozbudowano. Na początku lat 90-tych fabrykę przejął Łódzki Bank Handlowy. Karol Adolf Meyerhoff był inicjatorem utworzonej w 1874 r. Ochotniczej Straży Pożarnej w Zgierzu.

Zobacz przedstawicieli rodziny Meyerhoff na Piotrkowska Tree.

Na początku XX w., po pożarze jaki wybuchł w fabryce Meyerhoffa, nieruchomość przeszła w ręce Juliusza Triebe.

Od końca pierwszej dekady XX w. fabryka należała do braci Zapp - Otto, Emila i Alfonsa Zapp (MA).

1910 - "Projekt budowy przez firmę Bracia Zapp murowanego, parterowego magazynu przędzy pod numerami 15/1187-1189 przy ulicach Juliusza i Targowej w mieście Łodzi". [zobacz]

Wcześniejsza produkcja braci Zapp była zlokalizowana w dzierżawionych obiektach przy ówczesnej ulicy Karola 5, należących wtedy do Emila Häblera.

Produkcję włókienniczą przy Dowborczyków 18 zakończył kolejny pożar, w grudniu 1926 r. (MA), który doszczętnie strawił budynek przędzalni.

Juliusz Zielke

Zobacz przedstawicieli rodziny Zielke na Piotrkowska Tree.

Ulica Juliusza (pierwotna numeracja biegła w przeciwną stronę) została przemianowana w 1932 r. na ulicę Dowborczyków. Nazwa ulicy pochodziła od postaci Juliusza Zielke, właściciela fabryki wyrobów drzewnych przy Juliusza 32 (MA), prowadzonej później przez syna, Augusta Zielke. Dawne zabudowania stolarni stanowią obecnie siedzibę Urzędu Skarbowego przy Dowborczyków 9/11. Przyjrzyjmy sie bliżej rodzinie Zielke.

Michał Zielke (1761-1825), rolnik, przybył w okolice Łodzi z terenów leżących w ówczesnym powiecie łęczyckim, pomiędzy Kołem, a Dąbiem. Wraz z żoną Marianną Disterheft (1757-1832) i synami Marcinem (1794-1849) i Piotrem (1806-1857), osiedlił się pod Zgierzem.

Piotr Zielke, gospodarz w Proboszczewicach, poślubił Annę Dorotę Mühlbrat. W 1842 r. urodził się syn Piotra i Anny Doroty, Juliusz Zielke.

W 1868 r. Juliusz ożenił się z Ernestyną Wilhelminą Gebauer. Wybrane dzieci Juliusza i Ernestyny Wilhelminy:

• August Zielke, ur. 1870, żona Ida Maria Schmidt. (ślub 1894),
• Emma, ur. 1884, mąż Adolf Robert Jahnz (ślub 1904). Wybrane dzieci Emmy i Adolfa Roberta:

         • Eugeniusz Robert, ur. 1906, żona Ilza Eryka Kindermann (ślub 1932),

         • Lisalotta, ur. 1912, mąż Lars Paweł Biedermann (ślub 1936).

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

piotrkowska-nr.pl

© Wszystkie prawa zastrzeżone