ulica Piotrkowska 11
ulica Piotrkowska 11 nr hip. 279-278
do 1850 r. nr 65-66
Obecna posesja przy Piotrkowskiej 11 składała się pierwotnie z dwóch działek:
- działki północnej, sąsiadującej z nieruchomością przy obecnej Piotrkowskiej 9, o dawnym nr 65 (później hip. 279),
- działki południowej, narożnej, u zbiegu ulicy Piotrkowskiej i Południowej (później Zawadzkiej, obecnie Próchnika), o dawnym nr 66 (później hip. 278).
Północna działka 65 (hip. 279)
Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, spisanego w grudniu 1839 r., plac w Nowej Osadzie Sukienniczej w miejscu dla różnych rzemieślników pod nr 65, objął Andrzej Jeżewicz.
Nowy właściciel zobowiązał się do wystawienia domu massiv murowanego jednofamilijnego, dachówką krytego.
Na planie Józefa Lenartowskiego z 1849 r. jest już naniesiony frontowy dom murowany.
W sierpniu 1851 r. Jeżewicz sprzedał nieruchomość Henrykowi Vorwerk, do którego należała już w tym czasie sąsiednia, narożna działka.
W styczniu 1854 r. Vorwerk złożył do Magistratu podanie następującej treści:
Mam zamiar urządzić sklep w domu moim murowanym pod Nº 65 przy ulicy Piotrkowskiej, do którego potrzeba jest wyrobić drzwi frontowe z okna, wchodząc z ulicy po lewej stronie.
Nie dotarłem jeszcze do dokumentów potwierdzających jednoznacznie prezentowaną tezę, ale uważam, iż w drugiej połowie lat 50-tych lub na początku lat 60-tych, w miejscu murowanego, parterowego domu, Vorwerk wybudował jednopiętrową kamienicę. Na zdjęciu (MA), niestety słabej jakości, pochodzącym prawdopodobnie z okresu 1862-1866, na odległym planie można dostrzec kamienicę (przypuszczalnie jednopiętrową) pod nr hip. 279. Przytoczone poniżej zamierzenie Adolfa Ludwika Manteuffela, dotyczące zamurowania bramy wjazdowej i stworzenia tam lokalu, może potwierdzać istnienie wyższego obiektu z wewnętrzną bramą wjazdową.
W grudniu 1863 r. ukazał się pierwszy numer dwujęzycznego pisma „Łódzkie Ogłoszenia – Lodzer Anzeiger”, którego redakcja i ekspedycja mieściła się początkowo przy Piotrkowskiej 279. Wydawcą był litograf Jan Petersilge. W 1867 r. redakcja i ekspedycja gazety Petersilge (od 1865 r. "Lodzer Zeitung") funkcjonowała już pod nowym adresem, przy Konstantynowskiej 327 (dz. Legionów 5).
Prawdopodobnie po opuszczeniu Piotrkowskiej 279 przez "Lodzer Zeitung", obiekt frontowy wydzierżawił Adolf Ludwik Manteuffel.
W 1866 r. Manteuffel pisał do Magistratu:
W domu przeze mnie zadzierżawionym pod Nº 279, właściciel tegoż Henryk Vorwerk zezwolił mi poczynić różne ulepszenia i zmiany. Po porozumieniu się więc z niem zamierzam bramę wjazdową od strony ulicy Piotrkowskiej zamurować i w tym miejscu urządzić lokal, a wjazd otworzyć od ulicy Południowej.
Adolf Ludwik Manteuffel, restaurator przybyły z Inowrocławia, mąż Augusty Luizy, zmarł w 1867 r. (akt 117), w wieku zaledwie 40 lat. Po śmierci męża prowadzenie restauracji przejęła wdowa, Augusta, o czym informowała w ogłoszeniu zamieszczonym w "Lodzer Zeitung" (MA).
Czy przy Piotrkowskiej 279, oprócz restauracji, rodzina Manteuffel prowadziła również hotel? Trudno powiedzieć jak było przed śmiercią Adolfa Ludwika, ale późniejsze ogłoszenia w "Lodzer Zeitung" wymieniają Manteuffel's "Hotel garni" (MA) i hotel Manteufla (MA).
Podobnie jak w przypadku kamienicy Vorwerka, nie posiadam jeszcze jednoznacznie potwierdzających archiwaliów, ale uważam, że Adolf Manteuffel, właściciela hotelu "Manteuffel", wystawionego w 1879 r. u zbiegu ulicy Zawadzkiej i Zachodniej, to syn Adolfa Ludwika z Piotrkowskiej 279. Sądzę, że Adolf junior, po osiągnięciu pełnoletności, prowadził restaurację i hotel przy Piotrkowskiej 279, a po sprzedaniu nieruchomości przez spadkobierców Henryka Vorwerka, w połowie 1878 r., wystawił własny hotel na rogu obecnej ulicy Zachodniej i Próchnika.
Narożna działka 66 (hip. 278)
Osadnikiem, który w 1826 r. objął plac nr 66, był Andrzej Henke. Widać Łódź nie była pisana Panu Andrzejowi, bo placu nie zabudował lecz takowy, wydaliwszy się za granicę, zupełnie opuścił.
W maju 1838 r. Magistrat przekazał niezabudowany plac cieśli zamożnemu, Fryderykowi Heynemann. Nowy właściciel zobowiązał się do wystawienia, w tym samym roku, domu massiv murowanego pod dachówką krytego.
Heynemann wywiązał się ze złożonego przyrzeczenia.
Fryderyk Heyneman (ur. ok. 1801 r. w Prusach) był jedynym synem Jana Ludwika i Anny Elżbiety Wendt. W 1828 r. ożenił się z Anną Rozalią Bremer. Siostra Fryderyka, Wilhelmina (ur. ok. 1805 r. w Prusach), poślubiła w 1827 r. Karola Rupprechta.
Zobacz przedstawicieli rodziny Heynemann na Piotrkowska Tree.
Ok. 1844 r. nieruchomość Heynemanna przeszła w ręce Henryka Vorwerk, który wystawił za domem frontowym, wzdłuż ulicy Południowej (później Zawadzka, obecnie Próchnika), dwupiętrową, ręczną tkalnię wyrobów wełnianych.
W dokumencie z 1850 r., złożonym w związku z zaciągnięciem przez Vorwerka kredytu na rozwój przedsiębiorstwa, wymieniono majątek pożyczkobiorcy:
Dom fabryczny i mieszkalny pod Nr 278 przy ulicy Piotrkowskiej sytuowany, długi łokci* 33, szeroki łokci 21, wysoki łokci 7½ massiv murowany z suterynami, dachówką kryty, w połowie na mieszkanie, a w połowie na skład i fabrykę zajęty. Dom drugi fabryczny na tymże placu przy ulicy Południowej sytuowany, szczytem z pierwszym domem stykający się, długi łokci 37, szeroki łokci 15½, wysoki łokci 16½ o dwóch piętrach, massiv murowany, dachówką kryty, całkowicie na fabrykę zajęty.
Obydwa te domy łącznie z placem na którym egzystują, mają sobie nadaną wartość Rubli srebrnych 4236 kopiejek 90.
W zabudowaniach pomienionych znaleziono:
- 20 warsztatów Zakarta z deseniami, wartości 1200 Rs,
- 38 warsztatów tkackich zwyczajnych, wartości 570 Rs,
- maszyna do postrzygania, wartości 180 Rs,
- prasa do wyrobów wełnianych i półwełnianych, wartości 30 Rs,
- szesnaście kółek do zwijania przędzy, wartości 24 Rs,
- rozmaite drobne narzędzia i utensylia do użytku fabrycznego konieczne, wartości 90 Rs.
W ogóle Rubli srebrnych 6330 kopiejek 90.
* - 1 łokieć = 0,576 m
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Zgodnie z treścią podanych powyżej informacji, od lat 50-tych XIX w. obie nieruchomości, nr 65 (hip. 279) i 66 (hip. 278), były w rękach Henryka Vorwerka.
W pierwszej połowie lat 70-tych Vorwerk wykupił grunt obu działek.
1873-1874 - "O wykupie bezterminowych czynszów przez Henryka Vorwerka z gruntu 66/278 i 65/279 w mieście Łodzi". [zobacz]
Ówczesny stan zabudowy przedstawia plan Rudolfa Micińskiego z 1873 r. - zobacz.
W styczniu 1876 r. nieruchomość przeszła oficjalnie w ręce synów Henryka - Emila, Waldemara, Teofila, Alwina i Ryszarda.
Na podstawie kontraktu z 13 lipca 1878 r. i aktu z 26 lipca 1878 r., bracia Vorwerk sprzedali nieruchomość Karolowi Scheiblerowi, za kwotę 100 tys. rubli.
W lutym 1880 r. przystąpiono do wyburzania istniejących zabudowań (MA). Wykańczanie nowego, narożnego obiektu, określanego mianem "pałacu Scheiblera", zbiegło się ze śmiercią właściciela.
Opis przedsiębiorstwa Scheiblera, napisany dwanaście lat po jego śmierci, można przeczytać w kalendarzu „Łodzianin” z 1893 r. [czytaj]
Zobacz przedstawicieli rodziny Scheibler na Piotrkowska Tree.
* * *
W pałacu Scheiblera (od strony ulicy Zawadzkiej), w latach 1884-96, funkcjonowała księgarnia Ludwika Fischera.
W latach 90-tych XIX w. Karol Hartmann prowadził w tym miejscu (pod adresem Zawadzka 1, dz. Próchnika) znany w Łodzi sklep oferujący obrazy. W tych samych latach istniała tutaj filia fabryki wyrobów platerowanych „Norblin i Spółka”, sklep z kapeluszami Karola Goepperta (zobacz poniżej), oraz filia firmy „Ludwik Spiess i Syn”, sprzedającej zarówno oliwę nicejską, ocet i kakao van Houtena, jak i perfumy, benzynę do plam i fluid dla koni.
MA (materiały archiwalne) - zobacz
Ogłoszenia prasowe:
- Tow. Akc. Zakładów Bawełnianych Karola Scheiblera Skład główny
- Norblin i S-ka, B-cia Buch Skład wyrobów platerowanych
- M. Janicka Zakład fryzjerski, skład perfum
- G. Neidlinger Sklep z maszynami do szycia „Singer”
- Ludwik Fischer Księgarnia
- Ch. Wutke Magazyn ubiorów męzkich
- Lüdert i S-ka Tkalnia artykułów technicznych, skład dywanów, sukna, kortów
- Karol Goeppert Magazyn kapeluszy
- M. Feiertag Magazyn obuwia
- Herman Hermalin Skład apteczny i perfumerja
- „Kurjer Łódzki” Redakcja gazety
- "Piccadilly" Restauracja
rodzina Vorwerk
Zobacz przedstawicieli rodziny Vorwerk na Piotrkowska Tree.
Henryk Vorwerk (ur. ok. 1819 - zm. 1874 akt 550) był synem sukiennika Krystiana Fryderyka, osiedlonego w Aleksandrowie Łódzkim. W 1842 r. ożenił się z Florentyną Matyldą Rettig (Röttig).
Zobacz przedstawicieli rodziny Rettig na Piotrkowska Tree.
W 1843 r., jeszcze w Aleksandrowie, urodziła się Matylda Florentyna. Już w Łodzi przyszli na świat:
- Emil Karol, ur. 1845 akt 120,
- Waldemar Edward, ur. 1850 akt 28,
- Teofil, ur. 1852 akt 258,
- Alwin Amon, ur. 1853 akt 97,
- Ryszard Rajmund, ur. 1857 akt 142, żona Emilia Melinda Kretschmer ślub 1879 akt 133, córka Karola Kretschmera.
Po przedwczesnej śmierci Florentyny (zmarła w 1858 r. akt 231, w wieku 33 lat) Henryk ożenił się z Miną Emilią Konopacką (ślub 1859 akt 153).
Przynajmniej od lat 90-tych XIX w. Waldemar Vorwerk prowadził mechaniczną farbiarnię wełny przy ulicy Mikołajewskiej 1089a (Mikołajewska/Sienkiewicza 76, obiekty nie istnieją) MA.
1892 - "Projekty: nadbudowy drugiego piętra na domu mieszkalnym i kantorze oficyny, suszarni, pomieszczenia mieszczącego wirówkę, stajni, wozowni, magazynu na wełnę przy farbiarni na nieruchomości fabrycznej Waldemara Vorwerka przy ulicy Mikołajewskiej pod numerem 1089a w mieście Łodzi". [zobacz]
Działka Vorwerka sąsiadowała z terenem fabrycznym Józefa Balle i Freda Greenwooda.
Na froncie stał piętrowy budynek mieszkalny. Projekt podwyższenia domu o jedno piętro nie został zrealizowany.
Od połowy pierwszej dekady XX w. farbiarnię prowadził syn Waldemara, Eugeniusz Teofil Vorwerk.
Po śmierci Eugeniusza (zm. 1917 akt 148) teren fabryczny kupił Fred Greenwood, a obiekty dawnej farbiarni przekształcono w warsztaty samochodowe.
Dawna posesja Vorwerka, później Greenwooda, ze stojącym na froncie jednopiętrowym domem, jest jeszcze widoczna na fotografiach Wacława Kamińskiego z 1960 r. (MA).
MA (materiały archiwalne) - zobacz
Karol Goeppert (Göppert)
Karol Goeppert przybył do Łodzi w 1883 r. ze stron nadbadeńskich i w nowo wystawionym domu Scheiblera, pod adresem Zawadziej 1 (dz. Próchnika 1), założył niewielką, ręczną wytwórnię kapeluszy, ze sprzedażą w sklepie frontowym.
W 1888 r., w spółce z Karolem Grethlerem, rozpoczęto produkcję kapeluszy przy ulicy Podleśnej 3 (dz. Skłodowskiej-Curie 3).
1888 - "O budowie przez Karola Gepperta i Daniela Gretlera murowanej, parterowej fabryki kapeluszy, z magazynem na strychu i ustępami, pod numerem 813d przy prywatnej ulicy w mieście Łodzi". [zobacz]
1891 - "Projekt budowy przez Karola Gepperta i Daniela Gretlera murowanego, dwupiętrowego domu z takimi samymi oficynami dla wyrobu kapeluszy oraz murowanej, parterowej kotłowni, apretury i farbiarni kapeluszy, pod numerem 813d przy prywatnej ulicy w mieście Łodzi". [zobacz]
W niedługim czasie firma stała się wyłączną własnością Karola Goepperta. Produkowano, słynące ze znakomitej jakości, kapelusze filcowe i pluszowe, cylindry, meloniki i szapoklaki. Sklep Goepperta, poza "pałacem Scheiblera", funkcjonował również na Piotrkowskiej 145, Piotrkowskiej 73, później po sąsiedzku, na Piotrkowskiej 71.
W 1913 r., z okazji jubileuszu 30 lecia firmy, ukazał się artykuł w gazecie "Rozwój" (MA).
W 1928 r. utworzono spółkę akcyjną. Pod koniec lat 20-tych firma zatrudniała 250 pracowników, mogła wyprodukować tygodniowo 600 tuzinów kapeluszy i posiadała oddziały w Warszawie, Poznaniu i Lwowie (MA).
W latach 30-tych kondycja finansowa firmy stopniowo się pogarszała. W sierpniu 1937 r. popełnił samobójstwo syn Karola, Herman Goeppert (MA), zarządzający przedsiębiorstwem po śmierci ojca. W lutym 1938 r. ogłoszono upadłość Fabryki Kapeluszy Filcowych "Karol Goeppert" Sp. Akc. (MA).
Ok. 1900 r., na ulicy Czarna Droga, w obszarze leżącym wtedy poza granicami Łodzi (dz. Popioły 52/58 w Rudzie Pabianickiej, w okresie międzywojennym ul. S. Żeromskiego), Karol Goeppert zbudował dom letniskowy. Obiekt istnieje do chwili obecnej.
MA (materiały archiwalne) - zobacz
Wigury
Piłsudskiego
Roosevelta
Nawrot
Tuwima
Moniuszki
Traugutta
Narutowicza
Jaracza
Rewolucji 1905
Brzeźna
pl. Wolności
Radwańska
pl. Wolności
Żwirki
Mickiewicza
Zamenhofa
Andrzeja
6 Sierpnia
Zielona
Więckowskiego
Próchnika
piotrkowska-nr.pl
© Wszystkie prawa zastrzeżone