piotrkowska-nr.pl

Piotrkowska_24

26 marca 2015

Próchnika

Więckowskiego

Zielona

6 Sierpnia

Andrzeja

Zamenhofa

Mickiewicza

Żwirki

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Brzeźna

Rewolucji 1905

Jaracza

Narutowicza

Traugutta

Moniuszki

Tuwima

Nawrot

Roosevelta

Piłsudskiego

Wigury

ulica Piotrkowska 24

ulica Piotrkowska 24 nr hip. 256

do 1850 r. nr 186

Pierwotna, szeroka działka o nr 186, oznaczona po 1850 r. nr hip. 256, obejmowała obecną Piotrkowską 22 i 24. W centralnej części obszaru frontowego stał parterowy dom drewniany. Taki stan możemy zobaczyć na planie Józefa Lenartowskiego z 1849 r.

Przynajmniej od początku lat 40-tych XIX w. nieruchomość należała do kowala, Marcina Meier.

W piśmie od Magistratu, w lipcu 1855 r., czytamy:

Przychylnie do zaniesionego podania z daty wczorajszej, Magistrat udziela pozwolenie P. Marcinowi Majer do wystawienia na podwórzu posesyi jego przy ulicy Piotrkowskiej pod Nº 256 obory.

Podział nieruchomości nastąpił w 1864 r.

Kontraktem z lutego 1864 r. Meier sprzedał posesję swoim zamężnym córkom.

Połowę południową, obecnie Piotrkowska 24, kupili małżonkowie Salomea i Krystian Bechtold (ślub 1841 akt 61), zaś północną, obecnie Piotrkowska 22, Matylda i Henryk Bechtold (brat Krystiana).

W marcu 1865 r. bracia Bechtold złożyli deklarację budowy dwóch murowanych, piętrowych domów frontowych, z facjatą, krytych dachówką, długości 74 stóp*, szerokości 48 stóp i wysokości 31 stóp. W październiku tego samego roku deklaracje zostały zatwierdzone, z jednoczesnym zaleceniem ażeby budowle swoje w ścisłym zastosowaniu się do zatwierdzonych planów i przepisów policji budowniczej wykonali - aby schody z parteru aż do facjatki urządzili ogniotrwałe i aby dach pokryto materiałem również ogniotrwałym - gdyż inaczej pociągnięci będą do odpowiedzialności prawem przepisanej.

* - 1 stopa = 0,3048 m

Przynajmniej od lat 80-tych XIX w. właścicielem nieruchomości przy Piotrkowskiej 24 był Majer Kestenberg.

Według projektu z 1881 r., sygnowanego przez H. Majewskiego, Kestenberg podwyższył kamienicę frontową o jedno piętro (MA).

W drugiej połowie lat 90-tych XIX w. posesja przeszła w ręce Towarzystwa Akcyjnego Wełnianej Manufaktury Stiller i Bielschowsky (zobacz poniżej).

W latach 70-tych XIX w. mieścił się tutaj zakład fotograficzny Eliasza Stummana.

W latach późniejszych atelier tego wybitnego łódzkiego fotografa funkcjonowało przy Piotrkowskiej 20 i Piotrkowskiej 17.

Kilka słów o pierwszych łódzkich fotografach. W latach 60-tych XIX w. działały w Łodzi dwa zakłady fotograficzne:

Józefa Zajączkowskiego - Nowy Rynek 8 (dz. pl. Wolności 8), później Konstantynowska 327 (dz. Legionów 5),
Dominika Zonera - Konstantynowska 328 (dz. Legionów 3) MA.

W latach 70-tych XIX w. rozpoczęły działalność dwa nowe zakłady:

Eliasza Stummana - Piotrkowska 24,
Edwarda Dietricha - Dzielna 13 (dz. Narutowicza 13).

W latach późniejszych zakład Edwarda Dietricha funkcjonował przy ulicy Przejazd 1339 (później Przejazd 14, obecnie Tuwima 16), a lokal przy Dzielnej 13 przejął Dominik Zoner. W pierwszej połowie lat 90-tych Dietrich opuścił Łódź i otworzył atelier w Częstochowie, gdzie pracował do 1907 r. Warto w tym miejscu wspomnieć, że w latach 70-tych XIX w., przy ówczesnej Piotrkowskiej 760 (dz. Piotrkowska 99), działał jeden z pierwszych zakładów litograficznych w Łodzi, należący do Maurycego Dietricha. Litografia Dietricha funkcjonowała jeszcze, pod tym samym adresem, na początku lat 90-tych XIX w. Czy zbieżność nazwisk jest przypadkowa? Do wyjaśnienia.

W drugiej połowie lat 80-tych nieruchomość przy Dzielnej 13 była już własnością syna Dominika, Leopolda Zonera (zobacz poniżej).

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Archiwalne dokumenty budowlane:

1888 – „O budowie przez Majera Kestenberga murowanej dwupiętrowej, mieszkalnej oficyny z ustępami i nadbudowie drugiego piętra nad istniejącą piętrową oficyną mieszkalną pod numerem 256a [powinno być "256"] przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

Wilhelm Steinhauer Magazyn obuwia
Maurycy Kokoczyński Restauracya
Juliusz Müller Zakład zegarmistrzowski
Pinkus Lieberman Krawiec damski
A. Krzepicki Skład maszyn do szycia i zakład jubilerski
Herman Nadel Magazyn ubiorów męzkich
M. Tykociner Dom bankowy
A. Monat Drukarnia, litografia
K. Gilwan Fabryka chustek bawełnianych
Karol Schönbrenner Główny skład fabryki „Szlenker, Wydżga i Weyer”
B. I. Friedmann Fabryka wyrobów wełnianych
Tow. Akc. Stiller i Bielschowsky Fabryka wyrobów wełnianych
Adolf Słomnicki Księgarnia i czytelnia
S. Grosman Zakład kuśnierski
Józef Hirschberg Kantor wymiany
B. Kryształ Krawiec męski
B-cia Bodzechowscy Hurtownia towarów włókienniczych

Leopold Zoner

Leopold Zoner, fotograf, drukarz i wydawca prasy (od 1881 r. "Lodzer Tageblatt", od 1894 r. "Łodzinskij Listok"), był synem Dominika i Joanny Post. Urodził się we Lwowie, w 1839 r., zmarł w Łodzi, w 1915 r. (akt 1339).

Leopold Zoner rozpoczął działalność drukarsko-litograficzną na początku lat 70-tych przy ulicy Konstantynowskiej. Od 1881 r. zakład działał przy Nowym Rynku 6, później został przeniesiony do własnego domu, przy Dzielnej 13.

Na froncie Dzielnej 13, według projektu z 1888 r., Leopold Zoner wystawił nowy dom mieszkalny, mieszczący na piętrze atelier fotograficzne.

1888 - "O budowie przez Leopolda Zonera murowanego, piętrowego domu mieszkalnego pod numerem 1358 przy ulicy Dzielnej w mieście Łodzi". [zobacz]

Kilka lat później, w głębi podwórza, powstała piętrowa oficyna, w której funkcjonowała pracownia fotograficzną i drukarnia.

1893 - "O zatwierdzeniu planu budowy przez Leopolda Zonera murowanego, dwupiętrowego budynku mieszczącego pracownię fotograficzną oraz stajnię i wozownię pod numerem 1358 przy ulicy Dzielnej w mieście Łodzi". [zobacz]

Od 1896 r. produkcja drukarska Zonera była również prowadzona w podwórzu posesji Piotrkowskiej 108. Wcześniej zakład należał do Karola Prusse (zobacz poniżej), który wyposażył go w maszyny kupione od upadłej drukarni Rudolfa Luthera, mieszczącej się do 1892 r. przy Zachodniej 26 (dz. Zachodnia 44).

W 1899 r. Zoner przekazał drukarnię przy Piotrkowskiej 108 swojemu zięciowi, Robertowi Resigerowi, a sam ograniczył się do działalności przy Dzielnej 13.

Należy również przypomnieć bezpośrednią rolę, jaką odebrał Leopold Zoner, razem z Robertem Wergau, w utworzeniu Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej.

Stiller i Bielschowsky

Aron (Arnold) Stiller i jego szwagier, Juliusz Bielschowsky, założyli w latach 80-tych XIX w. fabrykę wełnianą (MA) pod późniejszym adresem Cegielnianej 80 (dz. Jaracza 52).

1887-88 - "O budowie przez Stillera i Bielszowskiego murowanej kotłowni i komina na nieruchomości pod numerami 278a, 442a i 46a przy ulicy Cegielnianej w mieście Łodzi". [zobacz]

1889 - "Projekt budowy przez Arnolda Stillera i Bielszowskiego dwóch parterowych tkalni, dobudowy ślusarni, maszynowni maszyny parowej, a także budowy apretury i farbiarni i przy nich filtrów asenizacji chemicznej, pod numerami 278a, 442a i 46 przy ulicy Cegielnianej w mieście Łodzi". [zobacz]

W 1893 r. utworzono spółkę akcyjną.

Pod koniec lat 90-tych wystawiono trzypiętrową przędzalnię na froncie ulicy Cegielnianej (dz. Jaracza 52) MA.

1899 - "O budowie przez firmę "Stiller i Bielszowski" w mieście Łodzi murowanej, trzypiętrowej przędzalni, komina i dobudowie kotłowni". [zobacz]

W okresie międzywojennym, w drugiej połowie lat 30-tych, kapitał spółki wynosił 3 mln złp, a roczna sprzedaż 2,5 mln (MA).

Vis a vis przedsiębiorstwa, po drugiej stronie ulicy Cegielnianej (daw. Cegielniana 79, róg Skwerowej, dz. Jaracza 45, róg POW), Arnold Stiller wybudował okazałą willę. Część północna budynku powstała w latach 1890-91. W okresie 1899-1901 dobudowano południowy fragment pałacyku. Willa istnieje do dzisiaj.

MA (materiały archiwalne) - zobacz.

Karol Prusse

Firma Karola Prusse zajmowała się litografią i produkcją kartonaży, czyli opakowań (pudełek) z kartonu i tektury. W październiku 1888 r. Prusse podpisał umowę z Rudolfem Lutherem na prowadzenie wspólnie zakładu litograficznego (MA).

Przynajmniej od lat 90-tych litografia Luthera funkcjonowała pod ówczesnym adresem Zachodniej 26 (nr hip. 39, dz. Zachodnia 44).

1890 - "O budowie przez Rudolfa Luthera murowanego, piętrowego, z poddaszem zakładu litograficznego na nieruchomości numer 39 przy ulicy Zachodniej w mieście Łodzi". [zobacz]

W firmie Rudolfa Luthera był drukowany znany łódzki kalendarz "Łodzianin", wydawany przez Cezara Richtera. Ciekawą informację podaje "Dziennik Łódzki" z 1892 r. (MA). Notatka prasowa wymienia mało znane czasopismo "Łódzka gazeta ogłoszeń", wydawane przez Luthera na początku lat 90-tych.

W drugiej połowie lat 90-tych, prawdopodobnie w związku z przedwczesną śmiercią Luthera (zmarł w wieku 39 lat, w 1897 r. akt 509), Prusse przejął zakład przy Zachodniej 26. Nowy właściciel sprzedał wyposażenie drukarni Leopoldowi Zonerowi, a niewielki budynek fabryczny przystosował do potrzeb mechanicznej produkcji włókienniczej.

1898 – „Projekt murowanego, parterowego pomieszczenia mieszącego lokomobilę parową, parterowych ustępów, a także zdjęty z natury plan uwzględniający rozmieszczenie mechanicznych warsztatów tkackich i maszyn, które właściciel Karol Prusse planuje urządzić w miejsce istniejącej tam wcześniej ręcznej fabryki pudeł kartonowych pod numerem 39 przy ulicy Zachodniej w mieście Łodzi, na co otrzymał w 1898 roku zezwolenie Rządu Gubernialnego Piotrkowskiego”. [zobacz]

Dzięki informacji o pożarze, zamieszczonej w gazecie "Rozwój" z 1910 r. (MA), możemy poznać firmy dzierżawiące powierzchnie produkcyjne przy Zachodniej 26. Nieistniejące zabudowania tego odcinka ulicy Zachodniej i zachowany do dzisiaj obiekt fabryczny Karola Prusse, przedstawia refotografia autorstwa Stefana Brajtera.

Przynajmniej od połowy lat 90-tych XIX w. produkcja Prusse (wtedy jeszcze ręczna) była zlokalizowana pod ówczesnym adresem Zachodniej 64 (dz. Zachodnia 76), w zabudowaniach dzierżawionych od właściciela posesji, Markusa Kutnera (zobacz poniżej). Ok. 1898 r. fabrykę zmechanizowano - zainstalowano silnik gazowy o mocy 6 KM.

1897 – „Plan instalacji silnika gazowego o sile 6 koni mechanicznych w fabryce opakowań papierowych Karola Prusse przy ulicy Zachodniej pod numerem 270 w mieście Łodzi”. [zobacz]

1897-98 – ” Projekt instalacji silnika gazowego w fabryce Prusse mieszczącej się w domu Markusa Kutnera w mieście Łodzi przy ulicy Zachodniej pod numerem 270/64”. [zobacz]

W okresie pierwszej dekady XX w. fabryka kartonaży Karola Prusse była zlokalizowana przy obecnej ulicy Wólczańskiej 27 (MA).

Obiekty fabryczne w podwórzu Wólczańskiej 27, wraz z kamienicą frontową, zostały wystawione na początku lat 90-tych XIX w. przez ówczesnego właściciela posesji, Naftalego Hersza Poznańskiego.

Ok. 1911 r. Karol Prusse wystawił własną fabrykę przy ulicy Pańskiej 52 (dz. Żeromskiego 52). Przed fabryką, jak przystało, stanęła willa właściciela.

W okresie międzywojennym, od ok. 1920 r., przedsiębiorstwo przy Pańskiej 52 przejął syn Karola, Rudolf Prusse.

W 1926 r. powstała firma „Prutomil” Sp. z o.o., zarejestrowana na Pańskiej 52 (później już Żeromskiego 52), z dyrektorem zarządu w osobie Rudolfa Prusse.

W 1927 r. powstała firma „M. Kaczorowska i S-ka” Sp. z o.o., zarejestrowana początkowo pod adresem Kopernika 60 (produkowała w tym czasie pudełka do papierosów dla Polskiego Monopolu Tytoniowego), później Żeromskiego 52. W zarządzie spółki zasiadał Rudolf Prusse.

W 1932 r. powstała firma „Żaba” Sp. z o.o., zarejestrowana na Żeromskiego 52. Członkami zarządu byli Rudolf Prusse (dyrektor) i Karol Prusse jr.

W dokumentach związanych z nacjonalizacją przemysłu po II wojnie światowej, pojawia się firma „Pudełko” R. Prusse i S-ka., której produkcja była zlokalizowana przy ulicy Lipowej 83, na posesji fabrycznej należącej do rodziny Golda.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Markus Kutner

Przynajmniej od lat 80-tych XIX w. Markus Kutner był właścicielem posesji przy Zachodniej 64 (dz. Zachodnia 76).

W drugiej dekadzie XX w. nieruchomość przeszła w ręce Alberta Jarocińskiego, który kupił również dawne obiekty fabryczne Kutnerów przy Łąkowej 4 (zobacz poniżej). Jednopiętrowy obiekt frontowy przy Zachodniej został podwyższony - powstała dwupiętrowa kamienica z dachem mansardowym - zobacz.

W latach 90-tych XIX w. Markus Kutner wystawił obiekty przemysłowe pomiędzy ulicą Łąkową 4, a Elizy vel Ludwiki 55 (dz. Łąkowa 4 - Strz. Kaniowskich 61/63). Powstały tam okazałe budynki tkalni i przędzalni, wraz z obiektami towarzyszącymi.

1894 - "O budowie przez firmę Markus Kutner murowanej, dwupiętrowej tkalni mechanicznej z poddaszem, maszynowni i kotłowni, komina, stajni i ustępów pod numerami 803ki 804vt i 804xu między ulicami Łąkową i Luizy w mieście Łodzi". [zobacz]

1895 - "O zatwierdzeniu projektu nadbudowy przez firmę "Markus Kutner" pomiędzy ulicami Łąkową i Luizy pod numerami 803k-i, 804v-k i 804x-u w Łodzi trzeciego piętra na dwupiętrowej tkalni i budowy parterowej stajni". [zobacz]

1898 - "Projekt budowy trzypiętrowej tkalni i przędzalni, trzypiętrowej dobudówki do istniejącej tkalni, budowy piętrowych komórek, budowy parterowych stróżówek, budowy maszynowni, dwupiętrowej oficyny mieszkalnej i parterowych ustępów na fabrycznej nieruchomości Markusa Kutnera, położonej przy ulicach: Łąkowej i św. Luizy, pod numerami: 803ki, 804wt i 804hn w mieście Łodzi". [zobacz]

Można przypuszczać, że zarówno nieruchomość przy Zachodniej 64, jak i fabryka przy Łąkowej 4, należały faktycznie do trzech braci Kutner - Markusa, Henryka i Aleksandra. Świadczy o tym informacja o kredycie zaciągniętym w 1898 r. (MA).

Taryfy domów z okresu 1903-1914 wymieniają Ryski Bank Handlowy jako właściciela posesji fabrycznej pomiędzy Łąkową 4, a Luizy. Potwierdzeniem tego faktu jest poniższy dokument z 1907 r.

1907 - "Ryski Bank Komercyjny Oddział Łódzki, fabryka, Łódź, ul. Łąkowa 4 - dokumentacja związana z rejestracją kotła parowego". [zobacz]

Inne źródła, również informacje prasowe (MA), dają dowód funkcjonowania fabryki Kutnera jeszcze w latach 1905-06. Przyczyną oficjalnej zmiany własności mogły być problemy Kutnerów ze spłatą zaciągniętych kredytów.

Po przejęciu nieruchomości przez bank, w byłych obiektach Kutnera funkcjonowały również inne podmioty, m.in. Fabryka Wyrobów Wełnianych "Serejski i Birstein" (Luizy 55), oraz firma Leopolda Landsberga (Łąkowa 4), która działała pod tym adresem jeszcze w latach 20-tych (zobacz poniżej).

Po I wojnie światowej Markus Kutner znika z przemysłowej mapy Łodzi. Czynnym przemysłowcem pozostał Henryk Kutner, prezes założonego w połowie pierwszej dekady XX w. "Stowarzyszenia majstrów przemysłu włóknistego" (MA).

W pierwszej połowie lat 30-tych XX w. Henryk Kutner był współwłaścicielem fabryki "Bracia Piotrkowscy, D. Fuks i S-ka" przy Pomorskiej 141. (MA). W lipcu 1933 r., w wyniku pożaru spowodowanego uderzeniem pioruna, fabryka przy Pomorskiej 141 uległa całkowitemu zniszczeniu (MA).

Obiekty przemysłowe przy Pomorskiej 141 (w okresie budowy Pomorska 115) zostały wystawione ok. 1904 r. przez Józefa Rutenberga.

1904 - "O budowie przez Józefa Rutenberga, w mieście Łodzi przy ulicy Średniej pod numerem 115/301, murowanej, trzypiętrowej przędzalni wełny i innych zabudowań fabrycznych, składających się z: parterowej kotłowni i maszynowni, komina, parterowych trzepalni i wilkowni, parterowego, w części piętrowego kantoru, ustępów oraz drewnianej wieży ciśnień". [zobacz]

W ostatnich latach okresu międzywojennego Henryk Kutner prowadził, już samodzielnie, przędzalnię bawełny wykorzystującą obiekty i maszyny fabryki Jakuba Kestenberga, przy Sterlinga 26 (MA).

Na uwagę zasługują, wymienieni powyżej, bracia Piotrkowscy (Moszek vel Maurycy, Bajrysz vel Bernard i Abram vel Adolf), właściciele okolicznych parceli przy ulicy Luizy. W okresie międzywojennym Panowie Piotrkowscy partycypowali w kilku przedsiębiorstwach, w których możemy odnaleźć znajome nazwiska (Henryk Kutner, Jonas Glücksmann i Issaj Treszczański) i adres pobliskiej fabryki przy Leszno 39 (dz. Żeligowskiego 43, obiekty nie istnieją).

Wracamy do posesji fabrycznej przy Łąkowej 4 - Luizy vel Ludwiki 55 (od 1921 r. Strz. Kaniowskich). Po I wojnie światowej pojawiają się nowi właściciele nieruchomości, prawdopodobnie już wtedy podzielonej, a wśród nich Albert Jarociński (obiekty od strony Luizy), oraz Stanisław Zylberman (obiekty od strony Łąkowej).

W okresie pierwszej połowy lat 20-tych XX w. funkcjonowały pod adresem Łąkowej 4 następujące przedsiębiorstwa (lista jest z pewnością niepełna):

Bracia Biszkowicz, fabryka i sprzedaż manufaktury (MA),
Fabryka Tkanin Wzorzystych B. A. Gliksman, od 1923 r. Sp. Akc. (MA),
Leopold Landsberg, mechaniczna tkalnia manufaktury (MA).

W latach 30-tych okresu międzywojennego, w dawnych zabudowaniach Kutnerów przy Łąkowej 4 funkcjonowała, prawdopodobnie już samodzielnie, Fabryka Tkanin Wzorzystych B. A. Gliksman. W tym czasie pod adresem Strz. Kaniowskich 63 działały: Fabryka Chustek i Wyrobów Włóknistych A. Szpilka (MA), oraz Bracia Mirscy i Wasserman. Przemysł Wełniany (MA).

Przy okazji fabryki na Łąkowej 4, warto przyjrzeć się trzem postaciom, które łączyło nazwisko Glücksman (Gliksman).

Boruch Bendet Glücksman (Gliksman) - syn Abrahama, urodzony w Zgierzu, w 1862 r. (MA). Jako data rozpoczęcia działalności przemysłowej podawany jest rok 1892. Trudno mi w tej chwili określić, gdzie i jakie działania miały miejsce w latach 90-tych XIX w. Przez pierwszych kilkanaście lat XX w. Boruch Glücksman, pod szyldem firmy "B. A. Glücksman" ((litera "A" oznaczała prawdopodobnie "Abrahamowicz", od imienia ojca), funkcjonował przy Spacerowej 3 (zobacz poniżej) i Długiej 91, a w okresie międzywojennym przy Łąkowej 4. Osobę Borucha Gliksmana, filantropa i aktywnego członka łódzkiej społeczności, przedstawia informacja prasowa, jaka ukazała się w czasopiśmie "Głos Poranny" z okazji jego 75 urodzin (MA).
Barnard (vel Berek, vel Benert) Glücksman (Gliksman) - przynajmniej od drugiej połowy lat 80-tych zajmował się produkcją chustek wełniany. Jako adres zakładu wymieniane są różne lokalizacje przy ulicy Piotrkowskiej (nr 78, 79 i 48). Bernard Glücksman wystawił w drugiej połowie lat 90-tych XIX w. okazałą kamienicę narożną u zbiegu Spacerowej 44 i Andrzeja 7 (dz. al. Kościuszki 36 i Andrzeja 7), według projektu Dawida Lande. Po śmierci Bernarda, prawdopodobnie na początku drugiej dekady XX w., jednym ze współwłaścicieli kamienicy była wdowa, Gitla (Gitel) Gliksman (MA).
Jonas Glücksman (Gliksman) - działalność w spółce "Jonas Glücksmann i Issaj Treszczański".

Czy wymienieni powyżej Panowie byli spokrewnieni? Do wyjaśnienia.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Fabryka przy Spacerowej 3

Przynajmniej od końca lat 80-tych XIX w. posesja o nr hip. 783a, położona pomiędzy ulicą Spacerową 3 i Wólczańską 12 (dz. al. Kościuszki 3 i Wólczańska 20), należała do spółki Friedländer i Thienemann, prowadzącej pod tym adresem tkalnię wyrobów wełnianych. Taryfa domów z 1914 r. wymienia nadal członków rodziny Friedländer i Thienemann jako właścicieli.

Nieruchomość przy Spacerowej 3 miała od początku charakter fabryczny. Obiekty przemysłowe służyły zarówno właścicielom nieruchomości, jak i dzierżawcom. Od lat 80-tych prowadziła tam działalność spółka „Schmidt i Pfitze”, produkująca na ręcznych warsztatach chustki półjedwabne (MA). W latach 90-tych XIX w. spółka zatrudniała ponad 80 robotników (MA). Przedsiębiorstwo „Schmidt i Pfitze” zakończyło działalność przy Spacerowej ok. 1903 r., a jego miejsce zajęła firma Borucha Glücksmana, wytwarzająca wyroby lniane – „Łódzka Lniana Manufaktura B. A. Glücksman”, później „Łódzki Przemysł Lniany B. A. Glücksman” (MA). Firma Glücksmana działała przy Spacerowej 3 przez kilkanaście lat. W tym czasie dzierżawiła również powierzchnie produkcyjne w obiektach Roberta Guse przy ulicy Długiej 91 (dz. Gdańska 91).

W czasie I wojny światowej posesja przy Spacerowej/Wólczańskiej zmieniła właścicieli. Przeszła w ręce spółki „M. S. Herszenberg, Synowie i Halberstadt. Przemysł Wełniany”. Tak jak poprzednio, obiekty przemysłowe przy Spacerowej 3 (od 1917 r. Kościuszki) były oddawane w dzierżawę. Funkcjonowały tutaj, miedzy innymi:

mechaniczna pończoszarnia - firma „Corona”, właściciel Hersz Berliner,
mechaniczna wytwórnia watoliny - właściciel Mordka Makowski,
skład przędzy - właściciel firma Jonas Birnbaum.

W okresie międzywojennym nowi właściciele prowadzili przy Kościuszki 3 administrację przedsiębiorstwa, dom handlowy i skład towarów (wcześniej skład mieścił się przy ulicy Krótkiej, dz. Traugutta), a produkcja wyrobów wełnianych funkcjonowała przy al. 1 Maja 121. W połowie lat 30-tych XX w. przedsiębiorstwo Herszenberg-Halberstadt zatrudniało 300 robotników, 15 urzędników i 4 osoby personelu technicznego. Męskie i damskie wyroby wełniane eksportowano eksportowano do Chin (MA).

Pierwsze obiekty przemysłowe przy al. 1 maja (dawniej Pasaż Szulca) zostały wystawione na początku XX w. przez Edmunda Grau.

1903 - "Projekt zastępczy budowy murowanych, parterowych: przędzalni wełny wraz z dobudówkami dla wilka, kotłowni i maszynowni, komina fabrycznego, dwóch, parterowych szop, parterowego kantoru, stajni, ustępów i parterowego magazynu wełny u Edmunda Grau pod numerem 1577 i 78/121 przy Pasażu Szulca w mieście Łodzi". [zobacz]

MA (materiały archiwalne) - zobacz