piotrkowska-nr.pl

Piotrkowska_56

26 marca 2015

Próchnika

Więckowskiego

Zielona

6 Sierpnia

Andrzeja

Zamenhofa

Mickiewicza

Żwirki

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Brzeźna

Rewolucji 1905

Jaracza

Narutowicza

Traugutta

Moniuszki

Tuwima

Nawrot

Roosevelta

Piłsudskiego

Wigury

ulica Piotrkowska 56

ulica Piotrkowska 56 nr hip. 502

do 1850 r. nr 114

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego z sierpnia 1836 r. plac pod Nº 114 w nowej osadzie tkackiej Łódka zwanej (dz. Piotrkowska 56) objął Juliusz Wergau (zobacz poniżej rodzina Wergau). Nowy osadnik zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki tkackiej składającej się z 3 warsztatów, przy której 2 czeladzi użytych będą, oraz pobudowania w przeciągu najdalej lat dwóch na obranym jako wyżej placu domu drewnianego jednofamilijnego.

W 1857 r. Pan Juliusz wystąpił do łódzkiego Magistratu z dwoma podaniami:

- W domu mym pod Nº 502 przy ulicy Piotrkowskiej, po lewej stronie drzwi wchodowych, zamierzam urządzić drzwi sklepowe.

- Zamierzam na placu przy posesyi mojej pod Nº 502 w ulicy Piotrkowskiej wystawić stodołę na podmurowaniu drewnianą pod gontami, długą łokci* 22, szeroką łokci 10 i wysoką łokci 4.

* - 1 łokieć = 0,576 m

W latach 60-tych do Juliusza Wergau należała także nieruchomość przy Piotrkowskiej 65.

Na przełomie lat 60-tych i 70-tych spadkobiercy Juliusza Wergau sprzedali nieruchomość Leopoldowi Hintz.

Wykreślenie gminy miasta Łodzi z hipoteki nieruchomości nastąpiło kilka lat później.

1874-1876 - "O wykupie czynszów przez Leopolda Hintza z placu nr 114/502 w mieście Łodzi". [zobacz]

Wystawienie dwupiętrowej kamienicy przy Piotrkowskiej 56, widocznej już na zdjęciu E. Stummana z drugiej połowy lat 70-tych XIX w. (drugie zdjęcie w galerii), przypisywane jest Leopoldowi Hintz i datowane na lata 70-te. Wątpliwości nasuwa dokument budowlany z 1870 r., mówiący o nadbudowie przez Hintza drugiego piętra.

1870 - "O budowie przez Hintza drugiego piętra na nieruchomości numer 502 w mieście Łodzi". [zobacz]

Co ciekawe, wspomniana już fotografia E. Stummana nie podaje, inaczej niż w odniesieniu do pozostałych kamienic prezentowanych na zdjęciu, daty budowy domu Hintza.

Można przypuszczać, że jednopiętrowy dom frontowy powstał w latach 60-tych i został wystawiony przez Juliusza Wergau. Do wyjaśnienia.

W latach 80-tych XIX w. posesja należała do Juliusza Mitzner. W tym czasie w oficynach fabrycznych funkcjonowała już produkcja zmechanizowana.

W kamienicy Mitznera funkcjonował skład fabryki Fryderyka Wilhelma Böttigera (zobacz poniżej).

Na początku lat 90-tych nieruchomość przy Piotrkowskiej 56 przeszła w ręce Fryderyka Wilhelma Schweikerta (zobacz rodzina Schweikertów).

Schweikertowie przenieśli tutaj produkcję z ręcznych warsztatów pracujących na ulicy Głównej 1285 (później Główna 18).

Dzisiejsze podwórze Piotrkowskiej 56 różni się znacząco od stanu sprzed II wojny światowej. Zniknął duży fragment oficyny północnej, wraz z zabudowaniami przy ulicy Narutowicza 5 i 7, które szczelnie zamykały teren posesji. Stan dawny i obecny dobrze obrazuje zestawienie planu Kazimierza Jasińskiego, z 1917 r., z planem współczesnym – zobacz.

W krótkim czasie, w połowie lat 90-tych XIX w., ruszyły zakłady Schweikertów przy ulicy Wólczańskiej 215. Kiedy stanęły maszyny przy Piotrkowskiej 56, a obiekty fabryczne zamieniono na powierzchnie mieszkalne? Do wyjaśnienia.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że fabryka zlokalizowana nieopodal, wystawiona w latach 70-tych XIX w. przez Izydora Birnbauma, funkcjonowała do wybuchu II wojny światowej.

Robert Schweikert, syn Fryderyka Wilhelma, przebudował gruntownie dom frontowy w 1912 r. i wystawił okazałą, czteropiętrową kamienicę w obecnym kształcie. Autorem projektu przebudowy był Dawid Lande.

Na początku lat 20-tych okresu międzywojennego funkcjonował pod tym adresem skład spółki "Bracia Samet" (zobacz poniżej).

Przy Piotrkowskiej 56, począwszy od drugiej połowy lat 20-tych XX w., działała administracja przedsiębiorstwa Hersza vel Hermana Sachsa. Produkcja Sachsa, zlokalizowana wcześniej przy ulicy przy Zachodniej 70 (dz. Zachodnia 82), w dawnych obiektach Moryca Prinza, został przeniesiona na Południową 52 MA (dz. Rewolucji 52), do fabryki Ferdynanda Göldnera (zobacz poniżej). W latach 1936-39 przedsiębiorstwo Sachsa wykorzystywało obiekty (być może równolegle do Południowej 52) przy Milionowej 27.

1936/39 – „[Wytwórnia wyrobów pluszowych oraz farbiarnia i wykończalnia przy ul. Milionowej 27, właściciel firma Fabryka Wyrobów Pluszowych H. Sachs]”. [zobacz]

W okresie międzywojennym (wcześniej przy Piotrkowskiej 37) funkcjonowała pod tym adresem centrala Tow. Akc. Składów Towarowych „Warrant”. Krótką notę o przedsiębiorstwie, autorstwa Pana Bolesława Pełki, możemy znaleźć w opracowaniach Archiwum Państwowego w Łodzi:

"Firma powstała w 1899 r. Założycielami i akcjonariuszami byli fabrykanci i kupcy z Łodzi: Alfred Biedermann, Juliusz Heinzel, Adolf Daube, Mieczysław Hertz. Celem działalności firmy było prowadzenie składów towarowych, finansowanie zakupu bawełny, wełny i innych wyrobów, oraz spedycja towarów. Do 1914 r. składowanie i kredytowanie zakupu bawełny było głównym przedmiotem działalności. W 1922 r. firma uzyskała koncesję na składy tranzytowe i wolnocłowe. Transakcje wariantowe były głównym źródłem jej dochodów do 1931 r., to jest do upadłości Banku Handlowego w Łodzi, który posiadał 98% akcji spółki. Od 1932 r. zajmowała się ona głównie operacjami spedycyjnymi i składowaniem towarów osób trzecich."

Informacje o Towarzystwie "Warrant" prezentuje również publikacja w wydawnictwie "Giewont", z 1928 r. (MA).

W maju 1936 r. miał miejsce groźny pożar, który dotknął składy "Warrant", położone w sąsiedztwie dworca Łódź Fabryczna (MA).

Archiwalne dokumenty budowlane:

1888 – „O budowie przez Juliusza Mitznera murowanej, trzypiętrowej oficyny fabrycznej na nieruchomości pod No 502 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1892 – „O zatwierdzeniu projektu budowy przez Fryderyka Wilhelma Schweikerta w Łodzi przy ulicy Piotrkowskiej pod numerem 502 parterowego budynku dla maszyny parowej w części murowanej trzypiętrowej przędzalni i trzypiętrowej oficyny a także przebudowy tamże trzeciego piętra na istniejących magazynach”. [zobacz]

1911 – „Projekt murowanej, piętrowej, podpiwniczonej dobudówki, pogłębienie niektórych ścian piwnicznych w przebudowywanym murowanym domu, zgodnie z planem zatwierdzonym przez Rząd Gubernialny Piotrkowski za numerem 1 w 1911 r., na nieruchomości Roberta Schweikerta przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

F. W. Böttiger Skład fabryczny wełny wigoniowej i błyszczącej
Wejnritter i Tejtelbaum Fabryka wyrobów wełnianych i chustek
Lipiński i S-ka Pracownia chemiczna i bakteryologiczna
S. Kulesz Zakład mechaniczny
W. Guralski i M. H. Grawe Fabryka pluszu
Tow. Akc. Wyrobów Welnianych F. Wilhelma Schweikerta Filialny skład fabryczny
A. I. Akawie Agentura fabryk papieru
Sz. Lewin i S-ka Biuro ekspedycyjne
A. Działoszyński Skład tapet
Tow. Akc. Składów Towarowych „Warrant” Biuro
Herman Bohm Hurtownia bławatów
Filip Jaszuński Fabryka wyrobów wełnianych
H. Tempelhof Fabryka wyrobów włókienniczych
B-cia Samet Manufaktura Bawełniana

rodzina Wergau

Krystian Wergau, majster tkacki z Saksonii, przybył do Łodzi w drugiej połowie lat 20-tych XIX w. W 1827 r. rodzina Wergau mieszkała w murowanym domu nr 99 na Nowym Mieście (dz. Ogrodowa 2/Nowomiejska 14). W jej skład wchodzili:

Krystian Wergau - ur. 1779, zm. 1848 akt 358,
żona Joanna Krystyna Karolina (z d. Ritter) - ur. 1780,
syn Juliusz - zobacz poniżej,
syn August - ur. 1813, żona Filipina Amalia Hesse ślub 1839 akt 94,
córka Karolina Maria Fryderyka - ur. 1819, mąż Józef Knoblauch ślub 1839 akt 98.
córka Weronika - ur. 1821, mąż Wilhelm Sparwirth ślub 1848 akt 18,

Na początku lat 30-tych rodzina Wergau mieszkała w murowanym domu rządowym przy ówczesnej Piotrkowskiej 44 (dz. Piotrkowska 186).

Juliusz Wergau (ur. 1811, zm. 1868 akt 352), syn Krystiana, poślubił w 1834 r., w Tomaszowie, Emilię Mentzel. Z tego związku przyszły na świat dzieci:

Emilia Amalia - ur. 1835 akt 153,
Augusta Luiza - ur. 1837 akt 25,
Robert - zobacz poniżej,
Józefina Szarlotta - 1841 akt 103,
Juliusz Herman - 1843 akt 132,
Maria Ernestyna - 1845 akt 143.

W latach 1853-56 Juliusz Wergau sprawował funkcję starszego Zgromadzenia Majstrów Tkackich.

Robert Wergau, syn Juliusza, urodził się w 1839 r. (akt 73), zmarł w 1901 r. (akt 845).

Według niepotwierdzonych informacji, w latach 70-tych XIX w. był właścicielem nieruchomości przy ulicy Spacerowej 775a (dz. Kościuszki 17, Wólczańska 34). W tej chwili mogę jedynie napisać, że ok. połowy lat 70-tych, w centralnej części działki 775a, wzniesiono murowany budynek, prawdopodobnie fabryczny. Fakt ten obrazują plany Rudolfa Micińskiego z 1873 r. i 1877 r. - zobacz.

Przynajmniej od drugiej połowy lat 80-tych nieruchomość przy obecnej Kościuszki 17 należała do Edwarda Herbsta, później do Tow. Akc. Karol Scheibler.

1887 - "Projekt przebudowy piętrowej tkalni na dom mieszkalny i parterowej stajni, a także budowy parterowych komórek na nieruchomości Herbsta pod numerem 775a przy ulicy Promenada w mieście Łodzi". [zobacz]

W latach 90-tych Robert Wergau prowadził fabrykę tkacką wyrobów wełnianych, kortów i pluszu, działającą w obiektach Ferdynanda Rathe przy Dzielnej 16 (dz. Narutowicza 18). Skład mieścił się przy Piotrkowskiej 79.

Robert Wergau, razem z Leopoldem Zonerem, odegrał główna rolę w utworzeniu Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej.

Groby na Cmentarzu Starym - Robert Wergau

Fryderyk Wilhelm Böttiger

Przędzalnia wigonii, niciarnia i farbiarnia Böttigera powstała przy ulicy Widzewskiej 1077 (dz. Kilińskiego 169). W 1897 r., w fabryce napędzanej silnikiem parowym o mocy 60 KM, pracowało 105 robotników.

1893 - "Projekt˝ budowy murowanego, dwupiętrowego budynku na umieszczenie w nim towarów, kotłowni, dobudówki od strony kotłowni i budowy pralni do istniejącej farbiarni oraz filtrów, na nieruchomości Bettichera [Bottigera] pod numerem 1077 przy ulicy Widzewskiej, w mieście Łodzi". [zobacz]

Na początku XX w. ogłoszono upadłość przedsiębiorstwa Böttigera. Późniejsze losy obiektów przy Kilińskiego 169 były związane z Albanem Aurichem, a przynajmniej od drugiej połowy lat 20-tych okresu międzywojennego z Abramem Łappem.

Ferdynand Göldner

Pierwsze budynki przędzalni wigonii Ferdynanda Göldnera (MA) zostały wzniesione w latach 80-tych XIX w. W tym czasie, przy późniejszej Południowej 52 (dz. Rewolucji 52), powstała również frontowa rezydencja przemysłowca. W okresie następnych 30 lat zakłady Göldnera zajęły teren pomiędzy ulicą Południową 52, a Średnią (dz. Pomorską 45/47). Na początku lat 90-tych XIX w., w spółce z Aleksandrem Wehrem, uruchomiono tkalnię taśmy gumowej.

1887 – „O budowie przez Ferdynanda Goeldnera murowanej, piętrowej oficyny fabrycznej celem lokalizacji w niej magazynu wełny i bawełny, pralni, suszarni, trzepalni i maszyny wilka, pod numerami 406a, 407a i 408a przy ulicy Południowej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1892 – „Projekt budowy przez Ferdynanda Göldnera i Aleksandra Wehra murowanej, parterowej tkalni taśmy gumowej na nieruchomości pod numerami 409 i 410 przy ulicach Średniej i Południowej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1893 – „O zatwierdzeniu planu budowy przez Ferdynanda Göldnera i Aleksandra Wehra murowanej, parterowej kotłowni, maszynowni, komina fabrycznego i piętrowej portierni pod numerami 409 i 410 przy ulicy Średniej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1911 – „Projekt nadbudowy przez Towarzystwo Akcyjne Ferdynanda Göldnera dwóch pięter na murowanym, piętrowym budynku wilkowni, trzech pięter na ślusarni i budowy parterowej wiaty pod numerem 52/407 przy ulicy Południowej w mieście Łodzi”. [zobacz]

W okresie międzywojennym produkcja taśmy gumowej była prowadzona przez firmę "Bröhl i Wolle" (MA).

1928/34 – „[Mechaniczna tkalnia tasiem gumowych przy ul. Pomorskiej 45, właściciel Towarzystwo Akcyjne Bawełnianej i Gumowej Manufaktury Ferdynanda Göldnera w Łodzi, dzierżawca firma Bröhl i Wolle”. [zobacz]

Córka Ferdynanda, Wally Helena Göldner, była drugą żoną Konstantego Walczaka (zobacz poniżej), jednego z nielicznych łódzkich przemysłowców pochodzenia polskiego.

Bracia Samet

Początki działalności braci Samet (Salomon i Towja Samet) były związane z fabryką Władysława Barucha przy ulicy Nowo Cegielnianej 15 (dz. Więckowskiego 43/45).

1898-1911 - "Bracia Samet, Łódź, ul. Nowocegielniana 15, Fabryka wyrobów bawełnianych i półwełnianych". [zobacz]

Na początku drugiej dekady XX w. bracia wznieśli własne obiekty przemysłowe przy ulicy Widzewskiej 184-186 (dz. Kilińskiego 202-204).

1910 - "Projekt budowy przez firmę „Bracia Samet” murowanych budynków: parterowej tkalni, przędzalni i apretury, parterowego magazynu towarów, kotłowni, wieży, komina, wiaty pod numerami 926/184 i 927/186 przy ulicy Widzewskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

Przedsiębiorstwo braci Samet przetrwało trudny okres I wojny światowej i funkcjonowało jeszcze w latach 20-tych okresu międzywojennego (MA).

Na początku lat 30-tych XX w. obiekty przemysłowe przy Kilińskiego 200-204 (podawany był również adres Senatorskiej 29-33) przeszły w ręce Zakładów Włókienniczych Rozen i Wiślicki Sp. Akc. (MA).

Warto nadmienić, iż na działkach oznaczonych tym samym numerem hipotecznym, 926 i 927, ale w części wschodniej, dochodzącej do ulicy Łęczyckiej, powstały równolegle zabudowania fabryczne spółki "Findeisen i Neumann", tworzonej przez Stanisława Findeisena i Alberta Neumanna.

1910 - "Projekt budowy przez firmę Findeisen i Neumann parterowych budynków: wilkowni, kotłowni, stróżówki, komina i klatek schodowych pod numerami 926 i 927 przy ulicy Łęczyckiej w mieście Łodzi". [zobacz]

Konstanty Walczak

Na początku drugiej dekady XX w. Konstanty Walczak wystawił obiekty przemysłowe (farbiarnia i apretura) pod ówczesnym adresem Wólczańskiej 251-253 (dz. Wólczańska 247). Na froncie terenu fabrycznego stanęła willa właściciela.

1910 - "Projekt budowy przez Konstantego Walczaka murowanej, dwupiętrowej apretury i parterowej farbiarni, kotłowni i maszynowni, magazynu towarów, stajni, filtru i komina pod numerami 251-253 przy ulicy Wólczańskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

1911 - "Projekt budowy przez Konstantego Walczaka murowanych parterowych budynków: domu, portierni, stajni, dwóch wiat i nadbudowy piętra nad parterowym składem pod numerami 251/257 przy ulicy Wólczańskiej w mieście Łodzi. [zobacz]

W sierpniu 1938 r. wybuchł groźny pożar w fabryce Walczaka, prowadzonej w tym czasie przez jego spadkobierców, który pochłonął główne obiekty fabryczne (MA). Dzięki odszkodowaniu, wynoszącemu ponad 170 tys. zł, zakład został odbudowany i uruchomiony.

Postać Pana Konstantego i jego rodziny, przedstawia artykuł Piotra Jaworskiego "Niezwykła kariera Konstantego Walczaka", opublikowany w kwartalniku "Kronika miasta Łodzi" (nr 1/77 2017 r.) - zobacz.

MA (materiały archiwalne) - zobacz