piotrkowska-nr.pl

Piotrkowska_56

26 marca 2015

ulica Piotrkowska 56

ulica Piotrkowska 56 nr hip. 502

do 1850 r. nr 114

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego z sierpnia 1836 r. plac pod Nº 114 w nowej osadzie tkackiej Łódka zwanej (dz. Piotrkowska 56) objął Juliusz Wergau (zobacz poniżej rodzina Wergau). Nowy osadnik zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki tkackiej składającej się z 3 warsztatów, przy której 2 czeladzi użytych będą, oraz pobudowania w przeciągu najdalej lat dwóch na obranym jako wyżej placu domu drewnianego jednofamilijnego.

W 1857 r. Pan Juliusz wystąpił do łódzkiego Magistratu z dwoma podaniami:

- W domu mym pod Nº 502 przy ulicy Piotrkowskiej, po lewej stronie drzwi wchodowych, zamierzam urządzić drzwi sklepowe.

- Zamierzam na placu przy posesyi mojej pod Nº 502 w ulicy Piotrkowskiej wystawić stodołę na podmurowaniu drewnianą pod gontami, długą łokci* 22, szeroką łokci 10 i wysoką łokci 4.

* - 1 łokieć = 0,576 m

W latach 60-tych do Juliusza Wergau należała także nieruchomość przy Piotrkowskiej 65.

Na przełomie lat 60-tych i 70-tych spadkobiercy Juliusza Wergau sprzedali nieruchomość Leopoldowi Hintz.

Wykreślenie gminy miasta Łodzi z hipoteki nieruchomości nastąpiło kilka lat później.

1874-1876 - "O wykupie czynszów przez Leopolda Hintza z placu nr 114/502 w mieście Łodzi". [zobacz]

Wystawienie dwupiętrowej kamienicy przy Piotrkowskiej 56, widocznej już na zdjęciu E. Stummana z drugiej połowy lat 70-tych XIX w. (drugie zdjęcie w galerii), przypisywane jest Leopoldowi Hintz i datowane na lata 70-te. Wątpliwości nasuwa dokument budowlany z 1870 r., mówiący o nadbudowie przez Hintza drugiego piętra.

1870 - "O budowie przez Hintza drugiego piętra na nieruchomości numer 502 w mieście Łodzi". [zobacz]

Co ciekawe, wspomniana już fotografia E. Stummana nie podaje, inaczej niż w odniesieniu do pozostałych kamienic prezentowanych na zdjęciu, daty budowy domu Hintza.

Można przypuszczać, że jednopiętrowy dom frontowy powstał w latach 60-tych i został wystawiony przez Juliusza Wergau. Do wyjaśnienia.

W latach 80-tych XIX w. posesja należała do Juliusza Mitzner. W tym czasie w oficynach fabrycznych funkcjonowała już produkcja zmechanizowana.

W kamienicy Mitznera funkcjonował skład fabryki Fryderyka Wilhelma Böttigera (zobacz poniżej).

Na początku lat 90-tych nieruchomość przy Piotrkowskiej 56 przeszła w ręce Fryderyka Wilhelma Schweikerta (zobacz rodzina Schweikertów).

Schweikertowie przenieśli tutaj produkcję z ręcznych warsztatów pracujących na ulicy Głównej 1285 (później Główna 18).

Dzisiejsze podwórze Piotrkowskiej 56 różni się znacząco od stanu sprzed II wojny światowej. Zniknął duży fragment oficyny północnej, wraz z zabudowaniami przy ulicy Narutowicza 5 i 7, które szczelnie zamykały teren posesji. Stan dawny i obecny dobrze obrazuje zestawienie planu Kazimierza Jasińskiego, z 1917 r., z planem współczesnym – zobacz.

W krótkim czasie, w połowie lat 90-tych XIX w., ruszyły zakłady Schweikertów przy ulicy Wólczańskiej 215. Kiedy stanęły maszyny przy Piotrkowskiej 56, a obiekty fabryczne zamieniono na powierzchnie mieszkalne? Do wyjaśnienia.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że fabryka zlokalizowana nieopodal, wystawiona w latach 70-tych XIX w. przez Izydora Birnbauma, funkcjonowała do wybuchu II wojny światowej.

Robert Schweikert, syn Fryderyka Wilhelma, przebudował gruntownie dom frontowy w 1912 r. i wystawił okazałą, czteropiętrową kamienicę w obecnym kształcie. Autorem projektu przebudowy był Dawid Lande.

Na początku lat 20-tych okresu międzywojennego funkcjonował pod tym adresem skład spółki "Bracia Samet" (zobacz poniżej).

Przy Piotrkowskiej 56, począwszy od drugiej połowy lat 20-tych XX w., działała administracja przedsiębiorstwa Hersza vel Hermana Sachsa. Produkcja Sachsa, zlokalizowana wcześniej przy ulicy przy Zachodniej 70 (dz. Zachodnia 82), w dawnych obiektach Moryca Prinza, został przeniesiona na Południową 52 MA (dz. Rewolucji 52), do fabryki Ferdynanda Göldnera (zobacz poniżej). W latach 1936-39 przedsiębiorstwo Sachsa wykorzystywało obiekty (być może równolegle do Południowej 52) przy Milionowej 27.

1936/39 – „[Wytwórnia wyrobów pluszowych oraz farbiarnia i wykończalnia przy ul. Milionowej 27, właściciel firma Fabryka Wyrobów Pluszowych H. Sachs]”. [zobacz]

W okresie międzywojennym (wcześniej przy Piotrkowskiej 37) funkcjonowała pod tym adresem centrala Tow. Akc. Składów Towarowych „Warrant”. Krótką notę o przedsiębiorstwie, autorstwa Pana Bolesława Pełki, możemy znaleźć w opracowaniach Archiwum Państwowego w Łodzi:

"Firma powstała w 1899 r. Założycielami i akcjonariuszami byli fabrykanci i kupcy z Łodzi: Alfred Biedermann, Juliusz Heinzel, Adolf Daube, Mieczysław Hertz. Celem działalności firmy było prowadzenie składów towarowych, finansowanie zakupu bawełny, wełny i innych wyrobów, oraz spedycja towarów. Do 1914 r. składowanie i kredytowanie zakupu bawełny było głównym przedmiotem działalności. W 1922 r. firma uzyskała koncesję na składy tranzytowe i wolnocłowe. Transakcje wariantowe były głównym źródłem jej dochodów do 1931 r., to jest do upadłości Banku Handlowego w Łodzi, który posiadał 98% akcji spółki. Od 1932 r. zajmowała się ona głównie operacjami spedycyjnymi i składowaniem towarów osób trzecich."

Informacje o Towarzystwie "Warrant" prezentuje również publikacja w wydawnictwie "Giewont", z 1928 r. (MA).

W maju 1936 r. miał miejsce groźny pożar, który dotknął składy "Warrant", położone w sąsiedztwie dworca Łódź Fabryczna (MA).

Archiwalne dokumenty budowlane:

1888 – „O budowie przez Juliusza Mitznera murowanej, trzypiętrowej oficyny fabrycznej na nieruchomości pod No 502 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1892 – „O zatwierdzeniu projektu budowy przez Fryderyka Wilhelma Schweikerta w Łodzi przy ulicy Piotrkowskiej pod numerem 502 parterowego budynku dla maszyny parowej w części murowanej trzypiętrowej przędzalni i trzypiętrowej oficyny a także przebudowy tamże trzeciego piętra na istniejących magazynach”. [zobacz]

1911 – „Projekt murowanej, piętrowej, podpiwniczonej dobudówki, pogłębienie niektórych ścian piwnicznych w przebudowywanym murowanym domu, zgodnie z planem zatwierdzonym przez Rząd Gubernialny Piotrkowski za numerem 1 w 1911 r., na nieruchomości Roberta Schweikerta przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

F. W. Böttiger Skład fabryczny wełny wigoniowej i błyszczącej
Wejnritter i Tejtelbaum Fabryka wyrobów wełnianych i chustek
Lipiński i S-ka Pracownia chemiczna i bakteryologiczna
S. Kulesz Zakład mechaniczny
W. Guralski i M. H. Grawe Fabryka pluszu
Tow. Akc. Wyrobów Welnianych F. Wilhelma Schweikerta Filialny skład fabryczny
A. I. Akawie Agentura fabryk papieru
Sz. Lewin i S-ka Biuro ekspedycyjne
A. Działoszyński Skład tapet
Tow. Akc. Składów Towarowych „Warrant” Biuro
Herman Bohm Hurtownia bławatów
Filip Jaszuński Fabryka wyrobów wełnianych
H. Tempelhof Fabryka wyrobów włókienniczych
B-cia Samet Manufaktura Bawełniana

rodzina Wergau

Krystian Wergau, majster tkacki z Saksonii, przybył do Łodzi w drugiej połowie lat 20-tych XIX w. W 1827 r. rodzina Wergau mieszkała w murowanym domu nr 99 na Nowym Mieście (dz. Ogrodowa 2/Nowomiejska 14). W jej skład wchodzili:

Krystian Wergau - ur. 1779, zm. 1848 akt 358,
żona Joanna Krystyna Karolina (z d. Ritter) - ur. 1780,
syn Juliusz - zobacz poniżej,
syn August - ur. 1813, żona Filipina Amalia Hesse ślub 1839 akt 94,
córka Karolina - ur. 1819, mąż Józef Knoblauch ślub 1839 akt 98.
córka Weronika - ur. 1821, mąż Wilhelm Sparwirth ślub 1848 akt 18,

Na początku lat 30-tych rodzina Wergau mieszkała w murowanym domu rządowym przy ówczesnej Piotrkowskiej 44 (dz. Piotrkowska 186).

Juliusz Wergau (ur. 1811, zm. 1868 akt 352), syn Krystiana, poślubił w 1834 r., w Tomaszowie, Emilię Mentzel z d. Klatt. Z tego związku przyszły na świat dzieci:

Emilia Amalia - ur. 1835 akt 153,
Augusta Luiza - ur. 1837 akt 25,
Robert - zobacz poniżej,
Józefina Szarlotta - 1841 akt 103,
Juliusz Herman - 1843 akt 132,
Maria Ernestyna - 1845 akt 143.

W latach 1853-56 Juliusz Wergau sprawował funkcję starszego Zgromadzenia Majstrów Tkackich.

Robert Wergau, syn Juliusza, urodził się w 1839 r. (akt 73), zmarł w 1901 r. (akt 845).

Według niepotwierdzonych informacji, w latach 70-tych XIX w. był właścicielem nieruchomości przy ulicy Spacerowej 775a (dz. Kościuszki 17, Wólczańska 34). W tej chwili mogę jedynie napisać, że ok. połowy lat 70-tych, w centralnej części działki 775a, wzniesiono murowany budynek, prawdopodobnie fabryczny. Fakt ten obrazują plany Rudolfa Micińskiego z 1873 r. i 1877 r. - zobacz.

Przynajmniej od drugiej połowy lat 80-tych nieruchomość przy obecnej Kościuszki 17 należała do Edwarda Herbsta, później do Tow. Akc. Karol Scheibler.

1887 - "Projekt przebudowy piętrowej tkalni na dom mieszkalny i parterowej stajni, a także budowy parterowych komórek na nieruchomości Herbsta pod numerem 775a przy ulicy Promenada w mieście Łodzi". [zobacz]

W latach 90-tych Robert Wergau prowadził fabrykę tkacką wyrobów wełnianych, kortów i pluszu, działającą w obiektach Ferdynanda Rathe przy Dzielnej 16 (dz. Narutowicza 18). Skład mieścił się przy Piotrkowskiej 79.

Robert Wergau, razem z Leopoldem Zonerem, odegrał główna rolę w utworzeniu Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej.

Groby na Cmentarzu Starym - Robert Wergau

Fryderyk Wilhelm Böttiger

Przędzalnia wigonii, niciarnia i farbiarnia Böttigera powstała przy ulicy Widzewskiej 1077 (dz. Kilińskiego 169). W 1897 r., w fabryce napędzanej silnikiem parowym o mocy 60 KM, pracowało 105 robotników.

1893 - "Projekt˝ budowy murowanego, dwupiętrowego budynku na umieszczenie w nim towarów, kotłowni, dobudówki od strony kotłowni i budowy pralni do istniejącej farbiarni oraz filtrów, na nieruchomości Bettichera [Bottigera] pod numerem 1077 przy ulicy Widzewskiej, w mieście Łodzi". [zobacz]

Na początku XX w. ogłoszono upadłość przedsiębiorstwa Böttigera. Późniejsze losy obiektów przy Kilińskiego 169 były związane z Albanem Aurichem, a przynajmniej od drugiej połowy lat 20-tych okresu międzywojennego z Abramem Łappem.

Ferdynand Göldner

Pierwsze budynki przędzalni wigonii Ferdynanda Göldnera (MA) zostały wzniesione w latach 80-tych XIX w. W tym czasie, przy późniejszej Południowej 52 (dz. Rewolucji 52), powstała również frontowa rezydencja przemysłowca. W okresie następnych 30 lat zakłady Göldnera zajęły teren pomiędzy ulicą Południową 52, a Średnią (dz. Pomorską 45/47). Na początku lat 90-tych XIX w., w spółce z Aleksandrem Wehrem, uruchomiono tkalnię taśmy gumowej.

1887 – „O budowie przez Ferdynanda Goeldnera murowanej, piętrowej oficyny fabrycznej celem lokalizacji w niej magazynu wełny i bawełny, pralni, suszarni, trzepalni i maszyny wilka, pod numerami 406a, 407a i 408a przy ulicy Południowej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1892 – „Projekt budowy przez Ferdynanda Göldnera i Aleksandra Wehra murowanej, parterowej tkalni taśmy gumowej na nieruchomości pod numerami 409 i 410 przy ulicach Średniej i Południowej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1893 – „O zatwierdzeniu planu budowy przez Ferdynanda Göldnera i Aleksandra Wehra murowanej, parterowej kotłowni, maszynowni, komina fabrycznego i piętrowej portierni pod numerami 409 i 410 przy ulicy Średniej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1911 – „Projekt nadbudowy przez Towarzystwo Akcyjne Ferdynanda Göldnera dwóch pięter na murowanym, piętrowym budynku wilkowni, trzech pięter na ślusarni i budowy parterowej wiaty pod numerem 52/407 przy ulicy Południowej w mieście Łodzi”. [zobacz]

W okresie międzywojennym produkcja taśmy gumowej była prowadzona przez firmę "Bröhl i Wolle" (MA).

1928/34 – „[Mechaniczna tkalnia tasiem gumowych przy ul. Pomorskiej 45, właściciel Towarzystwo Akcyjne Bawełnianej i Gumowej Manufaktury Ferdynanda Göldnera w Łodzi, dzierżawca firma Bröhl i Wolle”. [zobacz]

Córka Ferdynanda, Wally Helena Göldner, była drugą żoną Konstantego Walczaka (zobacz poniżej), jednego z nielicznych łódzkich przemysłowców pochodzenia polskiego.

Bracia Samet

Początki działalności braci Samet (Salomon i Towja Samet) były związane z fabryką Władysława Barucha przy ulicy Nowo Cegielnianej 15 (dz. Więckowskiego 43/45).

1898-1911 - "Bracia Samet, Łódź, ul. Nowocegielniana 15, Fabryka wyrobów bawełnianych i półwełnianych". [zobacz]

Na początku drugiej dekady XX w. bracia wznieśli własne obiekty przemysłowe przy ulicy Widzewskiej 184-186 (dz. Kilińskiego 202-204).

1910 - "Projekt budowy przez firmę „Bracia Samet” murowanych budynków: parterowej tkalni, przędzalni i apretury, parterowego magazynu towarów, kotłowni, wieży, komina, wiaty pod numerami 926/184 i 927/186 przy ulicy Widzewskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

Przedsiębiorstwo braci Samet przetrwało trudny okres I wojny światowej i funkcjonowało jeszcze w latach 20-tych okresu międzywojennego (MA).

Na początku lat 30-tych XX w. obiekty przemysłowe przy Kilińskiego 200-204 (podawany był również adres Senatorskiej 29-33) przeszły w ręce Zakładów Włókienniczych Rozen i Wiślicki Sp. Akc. (MA).

Warto nadmienić, iż na działkach oznaczonych tym samym numerem hipotecznym, 926 i 927, ale w części wschodniej, dochodzącej do ulicy Łęczyckiej, powstały równolegle zabudowania fabryczne spółki "Findeisen i Neumann", tworzonej przez Stanisława Findeisena i Alberta Neumanna.

1910 - "Projekt budowy przez firmę Findeisen i Neumann parterowych budynków: wilkowni, kotłowni, stróżówki, komina i klatek schodowych pod numerami 926 i 927 przy ulicy Łęczyckiej w mieście Łodzi". [zobacz]

Konstanty Walczak

Na początku drugiej dekady XX w. Konstanty Walczak wystawił obiekty przemysłowe (farbiarnia i apretura) pod ówczesnym adresem Wólczańskiej 251-253 (dz. Wólczańska 247). Na froncie terenu fabrycznego stanęła willa właściciela.

1910 - "Projekt budowy przez Konstantego Walczaka murowanej, dwupiętrowej apretury i parterowej farbiarni, kotłowni i maszynowni, magazynu towarów, stajni, filtru i komina pod numerami 251-253 przy ulicy Wólczańskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

1911 - "Projekt budowy przez Konstantego Walczaka murowanych parterowych budynków: domu, portierni, stajni, dwóch wiat i nadbudowy piętra nad parterowym składem pod numerami 251/257 przy ulicy Wólczańskiej w mieście Łodzi. [zobacz]

W sierpniu 1938 r. wybuchł groźny pożar w fabryce Walczaka, prowadzonej w tym czasie przez jego spadkobierców, który pochłonął główne obiekty fabryczne (MA). Dzięki odszkodowaniu, wynoszącemu ponad 170 tys. zł, zakład został odbudowany i uruchomiony.

Postać Pana Konstantego i jego rodziny, przedstawia artykuł Piotra Jaworskiego "Niezwykła kariera Konstantego Walczaka", opublikowany w kwartalniku "Kronika miasta Łodzi" (nr 1/77 2017 r.) - zobacz.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Próchnika

Więckowskiego

Zielona

6 Sierpnia

Andrzeja

Zamenhofa

Mickiewicza

Żwirki

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Brzeźna

Rewolucji 1905

Jaracza

Narutowicza

Traugutta

Moniuszki

Tuwima

Nawrot

Roosevelta

Piłsudskiego

Wigury