Skorupki

ulica Piotrkowska 175a

ulica Piotrkowska 175a nr hip. 722

Teren "Paradyzu" (zobacz poniżej), składający się z 3 pierwotnych placów (nr 181-182-183), zajmował duży obszar, kończący się na ulicy Wólczańskiej. Na froncie posesji stał parterowy, murowany dom zajezdny, wystawiony w 1829 r.

W drugiej połowie lat 90-tych XIX w. dokonano podziału nieruchomości. Części północnej nadano numer 175, zaś południowej 175a.

Jan Adamowski, od 1824 r. właściciel szynku prowadzonego w murowanym domu własnym przy Nowym Rynku 16 (dz. pl. Wolności 9, obiekt nie istnieje), w 1827 r. otrzymał od miasta trzy działki, zlokalizowane pomiędzy ulicą Piotrkowską i Wólczańską, o łącznej pow. 4,5 morga.

W latach 1827-28, po sprzedaży nieruchomości przy Nowym Rynku Janowi Neumannowi (zobacz poniżej rodzina Hentschel i Neumann), Adamowski zbudował w głębi posesji trzyizbową oficynę z pruskiego muru, kręgielnię, piwnicę na skład win, altanę, stajnię i oborę.

W 1829 r. stanął na froncie parterowy, murowany budynek zajezdny, o wymiarach 60 x 20 x 6 łokci*, z 11 izbami i 9 oknami na Piotrkowską.

* - 1 łokieć = 0,576 m

Tyły posesji zajął ogród spacerowy w stylu angielskim, położony wśród starych drzew dawnego lasu łódzkiego.

W 1834 r. Adamowski sprzedał nieruchomość wdowie Henriettcie Hentschel (zobacz poniżej rodzina Hentschel i Neumann). W okresie pierwszych 3 lat Hentschelowa zaniedbała ogród, co znalazło wyraz w notatce Magistratu: zamiast upiększenia widoku od pryncypalnej ulicy Piotrkowskiej cały front ogrodu zaspami śmieci i wiążyskami jest zawalony.

Sytuacja zmieniła się po 1837 r., kiedy drugi mąż Henrietty, Michał Kunkel, zbudował w podwórzu Paradyzu nowe obiekty, posadził kwiaty, drzewa, klomby i urządził pierwszorzędny, jak na owe czasy, zajazd z ogrodową restauracją.

Paradyz, zarządzany później przez Augusta Hentschel, syna Henrietty, odegrał dużą rolę w życiu kulturalnym Łodzi. W zbudowanym przez Augusta drewnianym teatrze odbywały się cykliczne przedstawienia.

Na występy do Paradyzu przyjechał w 1867 r. znany, czarnoskóry aktor, Ira Aldridge. Planowane przedstawienie "Otella" nie odbyło się, ponieważ Aldridge nagle zachorował i zmarł 7 sierpnia (akt 309). Został pochowany na Cmentarzu Starym przy ulicy Ogrodowej, gdzie nagrobek aktora zachował się do dzisiaj.

Kiedy i komu August Hentschel sprzedał "Paradyz"? Być może podpowiedzią jest licytacja, o której informuje "Lodzer Zeitung" z 1872 r. (MA). Związek z tym wydarzeniem może mieć również poniższy dokument. Do wyjaśnienia.

1873 - "O sprawie Libera Prussaka i Jakuba Wojdysławskiego odnoszących się do wieczystych czynszowych placów nr 181/722, 182/722, 183/722 w mieście Łodzi". [zobacz]

Warto w tym miejscu przypomnieć krótki epizod z historii Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej, która wkrótce po utworzeniu, w 1876 r., wyznaczyła teren "Paradyzu" na miejsce zbiórek dla oddziału III-go (MA).

W latach 80-tych XIX w. "Paradyz" był w rękach Karola F. Klukowa. W tym czasie Klukow wykupił grunty działek.

1881-1884 - "O wykupie czynszów przez Karola Klukowa z gruntów nr 181/722, 182 i 183 w mieście Łodzi". [zobacz]

Karol F. Klukow był znanym łódzkim restauratorem. Począwszy od lat 70-tych XIX w. prowadził z powodzeniem restaurację z ogródkiem letnim w północnej części Łodzi, przy ulicy Średniej 330 (dz. Pomorska 6). Podobny, ale odległy obiekt na Wulce, jak ówcześnie określano lokalizację "Paradyzu", był prowadzony w tym czasie przez dzierżawcę Bendorfa. W 1887 r. nastąpiła zamiana miejsc (MA) - Bendorf przejął prowadzenie lokalu Klukowa na ulicy Średniej, a Klukow przeniósł się do "Paradyzu". Taki stan rzeczy nie trwał długo. Na początku 1889 r. Klukow sprzedał "Paradyz" Aleksandrowi Rampold i kupił od niego nieruchomość przy Piotrkowskiej 3 ("Hotel Polski").

Aleksander Rampold był właścicielem "Paradyzu" niespełna dwa lata. Pod koniec 1890 r. zamknął interes (MA) i sprzedał "Paradyz", za kwotę 42 tys. rubli, Giuseppe vel Józefowi Tanfaniemu (MA), zięciowi Juliusza Heinzela.

W 1894 r. posesja "Paradyzu" przeszła w ręce (za kwotę 120 tys. rubli) Isaaka Wiesela (MA).

W drugiej połowie lat 90-tych Wiesel podzielił nieruchomość. W rękach Wiesela pozostała część południowa, późniejsza Piotrkowska 175a.

W 1896 r. Wiesel zamierzał wybudować trzypiętrową kamienicę frontową, jednak projekt nie został zrealizowany.

1896 - "O budowie przez Izaaka Wizela murowanego, trzypiętrowego domu frontowego z takimi samymi dwoma oficynami pod numerem 175/722 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

Czym zajmował się Isaak Wiesel? Odpowiedzi na to pytanie mogą udzielić poniższe dokumenty archiwalne.

1898-1900 - "Wiesel i Grünbaum, Łódź, ul. Nowocegielniana 37, Fabryka wstążek, tasiemek i sznurków". [zobacz]

1899-1912 - "Wiesel Izaak, Łódź, ul. Mikołajewska 47, Fabryka wstążek". [zobacz]

W okresie pierwszej dekady XX w. nieruchomość należała do Towarzystwa Akcyjnego "Zawiercie" (Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przędzalni Bawełny, Tkalni i Blicharni "Zawiercie").

W materiałach AP w Łodzi możemy przeczytać informację o tym Towarzystwie:

"Początki istnienia fabryki tekstylnej w Zawierciu sięgają pierwszej połowy XIX wieku. W latach 40-tych XX wieku powstała manufaktura tekstylna oparta na kapitale szlacheckim i żydowskim. W latach 70-tych XIX wieku rodzina berlińskich bankierów Ginsbergów, mająca powiązania z przemysłem w Łodzi i Częstochowie, założyła tu nowoczesną fabrykę tekstylną przetwarzającą bawełnę. W 1878 roku utworzona została Spółka Akcyjna „Zawiercie", która nabyła od braci Ginsberg fabrykę tekstylną. Głównymi udziałowcami tej spółki pozostali bracia Ginsberg, a obok nich udziały nabyli przedstawiciele polskiej arystokracji (Zamojscy i Wielopolscy), którzy przez długi czas wchodzili do zarządu spółki. Spółka i należąca do niej fabryka używały wówczas nazwy „Towarzystwo Zakładów Przędzalni Bawełny, Tkalni i Blecharni Zawiercie, dawniej A.B. Ginsberg”.Do wybuchu I wojny światowej produkcja fabryki była nastawiona głównie na rynek rosyjski. W czasie I wojny wszelkie wyroby i maszyny zostały skonfiskowane przez okupacyjne władze niemieckie. W okresie międzywojennym Spółka Akcyjna Zawiercie borykała się z trudnościami i zaciągała poważne pożyczki zagraniczne, co doprowadziło do uzależnienia Spółki od bankierów wiedeńskich, belgijskich i francuskich. W 1929 roku Spółka ogłosiła upadłość i została oddana pod nadzór sądowy. Z chwilą wybuchu II wojny światowej fabryka została unieruchomiona. Do końca wojny pozostawała ona pod zarządem komisarycznym. Stan prawny Spółki pozostawał nieuregulowany ze względu na to, że główni akcjonariusze pozostawali za granicą. W 1943 roku fabryka została skonfiskowana jako mienie wrogów Rzeszy hitlerowskiej."

Taryfy domów z kolejnych lat wymieniają następujących właścicieli części południowej:

• Berko vel Boris i Rebeka Spreiregen, Jakub Dawid Rosenblatt, Aron vel Józef Rosenblatt (1912-1913),
• Leibusz i Liba Habergrütz (1914-1920).

Na początku XX w. miał tutaj swoją siedzibę jeden z najliczniejszych związków zawodowych, Związek Włókniarzy „Jedność”, który organizował zebrania, zabawy i przedstawienia teatralne. W tym czasie działała scena amatorska, określana później mianem „Teatru Ludowego”, pod kierownictwem aktora, Władysława Glogera. Prelekcje przed przedstawieniami wygłaszał Aleksander Zelwerowicz.

Po I wojnie światowej teren dawnego "Paradyzu", pomniejszony o posesję przy Piotrkowskiej 175, stracił charakter kulturalno gastronomiczny. Nieruchomość przy była wykorzystywana głównie jako miejsce składów i magazynów. Przez większość lat okresu międzywojennego mieścił się pod tym adresem skład farb i lakierów Edwarda Protze.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Ogłoszenia prasowe:

• C. F. Klukow „Paradyz” Restauracya i handel win
• Edward Protze Skład farb, lakierów, przyborów malarskich i chemikalii
• "Skóra" Sp. z o.o. Sprzedaż skór i narzędzi szewskich i rymarskich

• "CHODAKÓW S. A.", "UNION TEXTILE S. A." Skład fabryczny

rodzina Hentschel i Neumann

Zobacz przedstawicieli rodzin Hentschel i Neumann na Piotrkowska Tree.

Fryderyk Hentschel (ur. ok. 1795, zm. 1832 akt 220), młynarz, później szynkarz, razem z żoną Henriettą z d. Neumann (ur. ok. 1797, zm. 1876 akt 589) i córką Joanną Wilhelminą (ur. ok. 1822), przybyli do Łodzi w połowie lat 20-tych XIX w. z Rogoźna w Wielkim Księstwie Poznańskim.

W 1827 r., już w Łodzi, urodził się syn Fryderyka i Henrietty, Karol Adolf Hentschel.

W 1832 r. Fryderyk Hentschel prowadzili szynk w drewnianym domu przy ówczesnej Piotrkowskiej 271 (dz. Piotrkowska 285, północno zachodni róg Piotrkowskiej i Czerwonej). Po śmierci Fryderyka, do czasu przeprowadzki do Paradyzu, szynk prowadziła wdowa Henrietta.

Najmłodszy syn Fryderyka i Henrietty,  August (metrykalnie August Rudolf), urodził się już po śmierci ojca, w 1833 r. (akt 7). W 1862 r. August poślubił swoją siostrę cioteczną, Olgę Laurencję Peters (akt 24), córkę Joanny Wilhelminy z d. Neumann i jej męża Jakuba Petersa.

W 1827 r. Fryderyk i Henrietta, małżonkowie Hentschel, byli zameldowani na posesji Jana Adamowskiego, przy Nowym Rynku 16 (dz. pl. Wolności 9). Pod tym samym adresem byla zameldowana rodzina Henrietty:

• ojciec Jan Neumann (metrykalnie Jan Gottlieb, ur. ok. 1776)
• matka Anna Elżbieta z d. Seidermann (ur. ok. 1774, zm.  1832 akt 147),
• brat Jan August (ur. ok. 1804),
• siostra Joanna Wilhelmina (ur. ok. 1813, zm. 1848 akt 353). W 1835 r. Joanna Wilhelmina poślubiła Jakuba Petersa.

Neumanowie przybyli do Łodzi z Murowanej Gośliny w ówczesnym Wielkim Księstwie Poznańskim. W 1827 r. Jan Neumann, z zawodu majster piekarski, kupił od Adamowskiego dom z szynkiem przy Nowym Rynku 16. Prowadził go do 1834 r., a następnie przekazał synowi, Janowi Augustowi.

W listopadzie 1834 r. Jan August złożył do Magistratu podanie następującej treści:

Życzeniem moim jest utrzymywać w domu mym własnym pod Nº 16 w Nowym Mieście Łodzi szynk trunków krajowych na rok 1835.

Po śmierci Anny Elżbiety, w październiku 1833 r., Jan Neumann ożenił się z Krystyną Fryderyką z d. Bayer, wdową po Krystianie Fryderyku Irrgangu. Do śmierci Jana Neumanna (zmarł w 1842 r.) małżonkowie zajmowali własną, narożną nieruchomość przy ówczesnej Piotrkowskiej 99 (dz. Nowomiejska 14/Ogrodowa 2) - zobacz Nieruchomość u zbiegu ulicy Nowomiejskiej i Ogrodowej.

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Tymienieckiego

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

piotrkowska-nr.pl

© Wszystkie prawa zastrzeżone

Czerwona