ulica Piotrkowska 61

ulica Piotrkowska 61 nr hip. 779

do 1850 r. nr 123

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, z września 1839 r., plac nr 123 przy ulicy Piotrkowskiej (dz. Piotrkowska 61) objął tkacz przybyły z Czech, Ignacy Müller.

Nowy właściciel zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki tkanin bawełnianych, składającej się z 4 warsztatów, przy której 4 czeladzi użytych będzie, oraz do wystawienia domu drewnianego gontami krytego 26 łokci* długości, 16 szerokości, a 5 wysokości.

* - 1 łokieć = 0,576 m

Przynajmniej od początku lat 50-tych posesja należała do majstra tkackiego Konrada Riess (żona Elżbieta z d. Damm), później jego syna, tkacza i farbiarza, Jana Riess.

W 1852 r. zmarły w Łodzi na cholerę 283 osoby. Wśród ofiar epidemii byli czterej członkowie rodziny Riess:

• Jan Riess jr. (zmarł 29 marca akt 134), syn Jana,
• Ernest Riess (zmarł 1 kwietnia akt 137), syn Henryka Riess, brata Jana,
• Konrad Riess (zmarł 3 sierpnia akt 290), ojciec Henryka i Jana,
• Henryk Riess (zmarł 13 sierpnia akt 314), brat Jana.

Przynajmniej od końca lat 50-tych nieruchomość była w rękach Karola Gottlieba Keilich (zobacz rodzina Keilich).

Dokument z 1859 r. wymienia zabudowania na nieruchomości Keilicha:

• dom mieszkalny z drzewa pod gontami,
• domek w podwórzu także z drzewa pod dachówką, w którem mieści się farbiernia,
• stajnia drewniana pod gontami.

Kalendarz Jana Petersilge na rok 1870 wymienia nadal Karola Gottlieba Keilich jako właściciela.

W latach 70-tych nieruchomość przeszła w ręce Markusa Kohn (zobacz poniżej).

Nowy właściciel uruchomił w podwórzu posesji przędzalnię i ręczną tkalnię chust wełnianych.

W 1876 r. Kohn wzniósł dwupiętrową kamienicę frontową.

Pod koniec lat 70-tych XIX w. Kohn wykupi grunt działki.

1878-1879 - "O wykupie czynszów przez Markusa Kohna z gruntu nr 123/779 w mieście Łodzi". [zobacz]

Archiwalne dokumenty budowlane:

1887 – „O dobudowie przez Markusa Kohna, murowanej, piętrowej oficyny mieszkalnej i murowanych parterowych ustępów pod numerem 779 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

1896 - "Projekt kapitalnego remontu drugiego piętra dwupiętrowego domu z poddaszem (to znaczy:) podwyższenia okien i poszerzenia drzwi i okien na drugim piętrze od ulicy, na nieruchomości Markusa Kohna pod numerem 779 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

1897 - "Projekt powiększenia okien i wyburzenia ścian wewnętrznych na parterze dwupiętrowego, frontowego domu mieszkalnego, a także projekt nowej fasady w tym samym domu na nieruchomości Markusa Kohna pod numerem 779 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

1900 – „Projekt przebudowy parteru domu frontowego Markusa Kohna pod numerem 779/59 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. {powinno być „… pod numerem 779/61 …} [zobacz]

1910 – „Projekt na dobudowę przez Markusa Kohna do istniejącej dwupiętrowej przędzalni takiegoż magazynu towarów wełnianych i bawełnianych pod numerem 61/779 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

• Markus Kohn Fabryka wyrobów wełnianych
• Dawidowicz i Kociołkowski Fabryka wyrobów wełnianych
• Ferster i Sztyfter Dom agenturowo-komisowy
• R. Dasler Chemiczna pralnia i farbiarnia pod firmą „A. Wust”
• Baruch i S-ka Fabryka pluszu
• Jakób Warchiwker Fabryka wyrobów kamgarnowych
• M. H. Grawe Skład fabryki wyrobów pluszowych
• G. B. Drabkin Skład fabryki wyrobów wełnianych i półwełnianych
• W. Lubawski i Jakubowicz Fabryka wyrobów sukiennych
• Jakób Starodworski Wyrób i sprzedaż płótna jutowego i lnianego
• B-cia I. M. Mintz Wyroby włókiennicze
• Rozental i Herszkowicz Wyroby jedwabne
• A. D. Międzyrzecki Kolektura
• R. Kurc Skład manufaktury
• B-cia Mirscy i Wasserman Przemysł wełniany

* * *

Pod tym adresem mieścił się skład firmy „G. B. Drabkin”, produkującej wyroby wełniane i półwełniane. Małżonkowie Margola i Gilel Drabkin kupili w 1912 roku willę na ulicy Zielonej (dz. Zielona 21). W okresie międzywojennym willa była własnością syna, Wolfa Drabkina. Obiekt został zbudowany w latach 1889-90 dla Jakuba Vive, który  w spółce z Henrykiem Federem prowadził nieopodal parową przędzalnie wełny (zobacz poniżej). Willa istnieje do dzisiaj.

1889 - "Projekt budowy przez Jakuba Vive murowanego, jednopiętrowego, podpiwniczonego domu mieszkalnego ze strychem, parterowej oficyny i ustępów pod numerem 786 przy ulicy Zielonej w mieście Łodzi". [zobacz]

Przy Piotrkowskiej 61 funkcjonował skład Fabryki Wyrobów Włókienniczych braci Izraela i Maksa Mintz. Firma założona przez A. M. Mintza w 1899 r. funkcjonowała wcześniej przy Piotrkowskiej 68 (skład) i Przejazd 6 (fabryka) MA. Spadkobiercy założyciela, bracia Izrael i Maks, przenieśli ok. 1934 r. produkcję do dzierżawionych powierzchni fabrycznych przy ulicy Gdańskiej 118.

Obiekty przemysłowe przy ówczesnej ulicy Długiej 829 (dz. Gdańska 118) zostały wystawione w drugiej połowie lat 90-tych przez Henryka Mitke.

1894 - "Projekt budowy murowanych: trzypiętrowej przędzalni z poddaszem i parterową oraz piętrową dobudówką, parterowych kotłowni i maszynowni, komina, parterowych magazynów, parterowych zabudowań gospodarczych, a także piętrowej, podpiwniczonej oficyny mieszkalnej z poddaszem, na nieruchomości pod numerem 829/105 przy ulicach Długiej i Wólczańskiej w mieście Łodzi, przez właściciela Henryka Mitke". [zobacz]

1896 - "O instalacji kotła parowego w przędzalni Henryka Mitke pod numerem 829/105 przy ulicy Długiej w Łodzi". [zobacz]

1900 - "O zdjętej z natury dwupiętrowej z poddaszem tkalni, w której wybudowano wewnętrzne, drewniane schody i zainstalowano trzy przewijarki mechaniczne na nieruchomości Henryka Mitke pod numerem 829 przy ulicy Długiej w mieście Łodzi". [zobacz]

1911 - "Zdjęty z natury plan piętrowej maszynowni Henryka Mitke przy ulicy Długiej pod numerem 118/829 w mieście Łodzi". [zobacz]

W 1929 r. nieruchomość fabryczną przy Gdańskiej 118 kupił Maurycy Holcman. Poniżej krótka informacja o przedsiębiorstwie Holcmana, ze zbiorów AP w Łodzi:

Przedsiębiorstwo rozpoczęło swoją działalność 1910 r. i początkowo zajmowało się sprzedażą przędzy jedwabnej i bawełnianej. W 1922 r. rozpoczęto produkcję tkanin w systemie nakładczym. W 1929 r. firma kupiła własną nieruchomość fabryczną przy ul. Gdańskiej 118 i rozpoczęła produkcję tkanin jedwabnych. Po 1939 r. przedsiębiorstwo znalazło się pod komisarycznym zarządem niemieckim. Po 1945 r. w dawnej fabryce Holcmana mieściły się miedzy innymi Południowo-Łódzkie Zakłady Przemysłu Jedwabniczego, a następnie Centralne Laboratorium Przemysłu Jedwabniczo-Dekoracyjnego.

W okresie międzywojennym, poza wymienionymi wyżej braćmi Mintz, funkcjonowało przy Gdańskiej 118 wiele podmiotów, miedzy innymi:

• Fabryka wstążek i tasiem, właściciel firma Henryk Richter i Synowie [później przy Wólczańskiej 128/134],
• Mechaniczna wytwórnia trykotów, właściciel firma Bracia Józef i Bronisław Gorman,
• Mechaniczna tkalnia, właściciel Rafał Wolsztein vel Wolsztajn,
• Mechaniczna wytwórnia watoliny, właściciel Izrael Hersz Holcman,
• Mechaniczna tkalnia, właściciel firma Karol Heinen i Spółka,
• Mechaniczna tkalnia, właściciel Izzak Bordowicz,
• Mechaniczna tkalnia, właściciele: Elsman, Rubinstein i Lipnicki firma "ERLI",
• Mechaniczna fabryka trykotaży, właściciel Mordcha Gotlib,
• Farbiarnia, właściciele: Samuel Lubicz i Kurt Hofman.

Markus Kohn

Działalność Markusa Kohna na Piotrkowskiej 61 dała początek dużemu przedsiębiorstwu. W 1899 r. utworzono spółkę akcyjną z kapitałem założycielskim 2,5 mln rubli, a w zarządzie zasiedli, poza Markusem Kohnem, dwaj jego synowie, Ignacy i Samuel, oraz Maurycy Poznański, Jakub Przeworski i D. Keiserstein.

Począwszy od końca lat 80-tych XIX w., równolegle do produkcji przy Piotrkowskiej, wznoszono okazałe obiekty przemysłowe na obrzeżu Łodzi, pod obecnym adresem Łąkowej 3/5.

1889 - "O budowie przez Markusa Kohna zabudowań fabrycznych na nieruchomości pod numerami 803y i 804y przy ulicy Łąkowej w mieście Łodzi". [zobacz]

1893 - "O zatwierdzeniu planu budowy przez Markusa Kohna murowanej, trzypiętrowej mechanicznej tkalni z apreturą, jednopiętrowego, podpiwniczonego magazynu i oficyny oraz innych budynków pod numerami 803e i 804ua przy ulicy Łąkowej w mieście Łodzi". [zobacz]

W 1894 r. miał miejsce groźny pożar. W krótkim czasie przystąpiono do odbudowy zniszczeń.

1894-95 - "O odbudowie po pożarze przez Markusa Kohna murowanej, trzypiętrowej tkalni i przędzalni, maszynowni i piętrowego magazynu pod numerami No 22-24-26/803l-804u-804a przy prywatnej drodze i ulicy Łąkowej w mieście Łodzi". [zobacz]

W niepodległej Polsce, w 1919 r., zarejestrowano Akcyjne Towarzystwo Przemysłowe Markus Kohn (MA), z kapitałem założycielskim 5 mln złp. W drugiej połowie lat 30-tych XX w. przedsiębiorstwo występujące pod szyldem Przędzalnia Wełny Czesankowej Markus Kohn, Sp. Akc. zatrudniało 1550 robotników (MA), a rok 1936 zamknęło bilansem ponad 20 mln złp.

W okresie poprzedzającym wybuch II wojny, spadkobiercy Markusa Kohna kupili wille w południowej części Łodzi, należące wcześniej do Akcyjnego Towarzystwa Sukienniczej Manufaktury „Leonhardt, Woelker & Girbardt” (zobacz poniżej). Miało to związek z rozpoczętym w 1937 r. procesem upadłości przedsiębiorstwa Ernsta Leonhardta i jego wspólników. Należy również wspomnieć, że już od lat 20-tych XX w. firma Kohna dzierżawiła obiekty przemysłowe od „Leonhardt, Woelker & Girbardt”.

1928-1935 - "Fabryka sukna i towarów wełnianych przy ul. Leonarda 1, właściciel Towarzystwo Akcyjne Sukiennej Manufaktury Leonhardt, Woelker i Girbardt w Łodzi. dzierżawca przędzalni wełny czesankowej firma Markus Kohn S.A., umowa dzierżawy." [zobacz]

W ręce Kohnów przeszły trzy wille:

• willa na obecnej ulicy Bednarskiej 15, zbudowana w latach 1910-11,
• willa na obecnej ulicy Bednarskiej 15a, zbudowana w latach 1910-11,
• willa na obecnej ulicy Pabianickiej 2, zbudowana w latach 1900-01.

Henryk Feder i Jakub Vive

Zobacz przedstawicieli rodzin Feder i Vive na Piotrkowska Tree.

Fabryka Henryka Federa i jego szwagra Jakuba Vive, została zbudowana przy ulicy Benedykta 17 (dz. 6 Sierpnia 15/17) w latach 80-tych XIX w.

1889 - "Projekt nadbudowy przez Henryka Federa i Jakuba Vive jednej sali dla małych maszyn ręcznych na istniejącej, murowanej, dwupiętrowej przędzalni, pod numerami 790, 793, na rogu ulic św. Benedykta i Długiej w mieście Łodzi". [zobacz]

W latach 1892-1910 przedsiębiorstwo prowadził samodzielnie Henryk Feder.

1893 - "O zatwierdzeniu projektu budowy przez Henryka Federa w Łodzi, przy ulicy Wólczańskiej pod numerem 790, murowanego, parterowego budynku szedowego przy przędzalni". [zobacz]

Następnym właścicielem zakładów przy Benedykta 17 był Stefan Angerstein. Po tragicznym pożarze 9 kwietnia 1924 r. (MA), w którym zginęło 3 strażaków, w części odbudowanych obiektów funkcjonowały różne przedsiębiorstwa włókiennicze, między innymi:

• Mechaniczna tkalnia, właściciel Moszek Leib Offman,
• Przędzalnia zarobkowa, właściciel firma A.M. Stejkowski i Spółka,
• Mechaniczna tkalnia, właściciel Michał Chigryn,
• Mechaniczna tkalnia i skręcalnia, właściciel firma H. Walter i Spółka,
• Mechaniczna połyskownia nici, właściciel Moszek Mendel Dancygier vel Dancyger,
• Mechaniczna przędzalnia, właściciel Abram Berliński,
• Mechaniczna nawijalnia nici, właściciele: Boruch Postawelski vel Podstawelski i Mordka Majer Król,
• Ręczna snowalnia, właściciel Abram Walter.

Warto wspomnieć, że pod koniec lat 80-tych XIX w. Jakub Vive prowadził również działalność przemysłową ze spadkobiercami Józefa Johna. Spółka Vive-John wystawiła obiekty fabryczne u zbiegu ulicy Rozwadowskiej i Długiej (dz. Zamenhofa i Gdańska 117).

1889 - "O budowie przez "Vive i John" dwupiętrowej przędzalni, parterowej maszynowni i kotłowni, komina, parterowej, z poddaszem wilkowni, piętrowej, podpiwniczonej oficyny mieszkalnej i ustępów na nieruchomości pod numerami 822, 823, 824 przy ulicach Długiej i Rozwadowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]

Ok. połowy lat 90-tych XIX w. obiekty przy Gdańskiej 117 kupił Jakub Wojdysławski.

Wrócimy na moment do fabryki przy obecnej ulicy 6 Sierpnia 15/17. Pomiędzy wybuchem II wojny światowej, a nacjonalizacją na początku lat 50-tych, pojawiła się jeszcze jedna postać, nie związana z produkcją włókienniczą. Był nią Hugo Güttel, właściciel niedużej fabryki mydła i kosmetyków przy Wólczańskiej 117 (MA). W tej chwili nie potrafię dokładnie określić, kiedy H. Güttel wszedł w posiadanie dawnej fabryki Vive i Federa. Do wyjaśnienia.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

piotrkowska-nr.pl

© Wszystkie prawa zastrzeżone