ulica Piotrkowska 208
ulica Piotrkowska 208 nr hip. 581
do 1850 r. nr 33
Na froncie posesji stał murowany dom rządowy, zbudowany w latach 1825-26.
Opis posesji przy Piotrkowskiej 208 z lat 30-tych XIX w.:
„Dom parterowy massiv murowany z domkiem tylnym drewnianym, oraz placem z ogrodem obejmującym gruntu morge wedle miary nowopolskiej w osadzie Łódka zwanej, przy ulicy Piotrkowskiej pod nr 33 do miasta Łodzi należącej, w powiecie Zgierskim Guberni Mazowieckiej położone”.
W latach 70-tych tekst przedstawiał się następująco:
„Nieruchomość miejska, wieczysto czynszowa, dawniej numerem 33 teraz 581 oznaczona, przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi, Powiecie Łódzkim, Guberni Piotrkowskiej położona, składa się z domu frontowego murowanego, tylnych zabudowań, placu i ogrodu, obejmujących powierzchni prętów kwadratowych 300 według nowej miary polskiej”.
Zgodnie z kontraktem, zawartym we wrześniu 1833 r., właścicielem nieruchomości został Antoni Jäckel, przybyły z Czech tkacz wyrobów lnianych i bawełnianych, który zobowiązał się do wykupienia domu frontowego za sumę 3.000 złp. Tytułem zadatku Jäkel wniósł 200 złp, a pozostałą kwotę, po upływie roku wolnego przemieszkania, miał spłacać w rocznych ratach, bez opłacania procentu, po 140 złp każda.
Przez 3 lata użytkowania nieruchomości Jäkel nie wpłacił żadnej raty. Zmarł w 1836 r.
Zgodnie z dokumentem z marca 1839 r. nieruchomość przejął tkacz przybyły z Prus, August Lamprecht.
W drewnianym obiekcie w podwórzu, ubezpieczonym w Towarzystwie Ogniowym na kwotę 300 złp, funkcjonowała farbiarnia.
Stosownie do umowy kupna-sprzedaży, zawartej w lipcu 1844 r., Lamprecht sprzedał nieruchomość Pawłowi Ramisch (seniorowi) - zobacz poniżej rodzina Ramisch.
W 1844 r., przy zakupie nieruchomości na Piotrkowskiej 208, Ramisch legitymował się adresem zamieszkania w Łodzi, pod nr 65. Należy sądzić, iż wymieniony numer 65 należał do osady rękodzielniczej Łódka, co wskazuje na obecny adres Piotrkowskiej 144.
Po przedwczesnej śmierci Pawła Ramischa sr., zgodnie ze spisanym testamentem, posesja przeszła w ręce nieletnich sukcesorów - Antoniego i Pawła jr. (synów z pierwszego małżeństwa), oraz Adolfa i Edwarda (synów z drugiego małżeństwa). Małoletnimi dziećmi miał opiekować się brat, Piotr, zaś "fabryka" przeszła pod kuratelę ojca, Antoniego i przyjaciela, Alojzego Kober. Co ciekawe, wśród wyżej wymienionych nie było drugiego brata Pawła sr., Jana, który ... ożenił się wkrótce z wdową po autorze testamentu.
W wyniku przeprowadzonego procesu spadkowego i orzeczenia Trybunału Cywilnego w Warszawie, wydanego w październiku 1868 r., nieruchomość przy Piotrkowskiej 208 została wystawiona na sprzedaż w drodze licytacji. W maju 1869 r. najwyższą ofertę, w kwocie 1.801 rubli, złożył Paweł Ramisch jr., który w listopadzie tego samego roku sprzedał ją swojemu stryjowi, Janowi Ramisch.
Dokument z 1869 r., związany z podziałem majątku po Pawle sr., przedstawia ówczesny stan zabudowy posesji przy Piotrkowskiej 208:
- parterowy dom frontowy mieszkalny, na fundamencie z kamieni polnych, murowany w połowie z cegły surowej, w połowie z cegły palonej, z jedną izbą szczytową na poddaszu, z kominem murowanym, pokryty dachówką karpiówką, dł. 26¾ łokcia, szer. 14½ łokcia, wys. od cokołu do gzymsu 5 łokci,
- oficyna murowana z cegły palonej na wapno, na fundamencie z kamieni polnych, pokryta dachówką karpiówką, w połowie mieszkalna, w połowie z piwnicą sklepioną, a nad nią skład czyli schowanie, dł. 25¼ łokcia, szer. 11 łokci, wys. od cokołu do gzymsu 5 łokci,
- stajnia na podmurowaniu, zbudowana z bali drewnianych 4 calowych, krytą gontem, dł. 17½ łokcia, szer. 8½ łokcia, wys. 3½ łokcia, służącą do składania paszy,
- stodoła na podmurówce, zbudowana z bali drewnianych 3 calowych, kryta gontem, z wrotami dwuskrzydłowymi z furtką, dł. 20¼ łokcia, szer. 10¼ łokcia, wys. 5¼ łokcia, oraz przystawka w rogu stodoły, zbudowana z bali 3 calowych, dł. 4¼ łokcia, szer. 3½ łokcia, wys. 5½ łokcia,
- szopa zbudowana w ryglówkę, obita deskami, dł. 26½ łokcia, szer. 8 łokci, wys. 5¼ łokcia,
- kloaka zbudowana w ryglówkę, na 4 słupach, obita deskami 1½ cala, z drzwiami prostymi, kryta gontem, dł. 3 łokci, szer. 2 łokci, wys. 3 ½ łokcia,
- studnia ocembrowana balami 4 calowymi,
- podwórze częściowo zabrukowane kamieniami polnymi,
- ogród owocowy i warzywny.
* - 1 łokieć = 0,576 m
* - 1 cal = 2,54 cm
Na podstawie umowy kupna-sprzedaży, zawartej w kwietniu 1876 r., Jan Ramisch sprzedał nieruchomość sąsiadowi, Józefowi Gampe (zobacz poniżej), za kwotę 5800 rubli.
W rękach Józefa Gampe, później jego syna Karola i spółki "Gampe i Albrecht”, posesja przy Piotrkowskiej 208 (również przy Piotrkowskiej 210) pozostawała do wybuchu II wojny światowej.
Archiwalne dokumenty budowlane:
1878 - "O budowie przez Józefa Gampe murowanej dwupiętrowej [powinno być: "jednopiętrowej"] tkalni pod nr 581 w mieście Łodzi". [zobacz]
1887 – „O budowie przez Józefa Gampe murowanej, parterowej farbiarni i na dobudowę murowanej, parterowej wykończalni, pod numerem 581 i 582 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]
1887 - "Projekt budowy piętrowego magazynu na nieruchomości pana Gampe pod numerem 581-582 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
1891 - "Projekt na dobudowę przez Józefa Gampe i Juliusza Albrechta w mieście Łodzi przy ulicy Piotrkowskiej numer 581 i 582 do istniejącej murowanej, apretury, murowanego, parterowego budynku celem umieszczenia w nim dwóch kotłów, jednego do gotowania tkanin, a drugiego do podgrzewania farb i na budowę murowanego magazynu". [zobacz]
1892 - "O zatwierdzeniu plany na budowę przez Józefa Gampe murowanego, parterowego domu pod numerem 582 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
1894-95 - "Plan oświetlenia elektrycznego w fabryce Gampe i Albrecht w mieście Łodzi". [zobacz]
1896 - "O instalacji parowego kotła w fabryce Józefa Gampe pod numerami 581 i 582 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
1898 - "O budowie przez Józefa Gampe murowanej, dwupiętrowej oficyny i rozbudowie kotłowni pod numerem 581 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
1901 - "O dobudowie przez Józefa Gampe murowanego, parterowego korytarza do istniejącej dwupiętrowej oficyny pod numerem 208/581 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
1910 – „Projekt na budowę przez firmę "Gampe i Albrecht" murowanej, piętrowej oficyny z parterową dobudówką pod numerami 581/582 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]
1910 - "Projekt budowy przez firmę "Józef Gampe" komina fabrycznego pod numerem 581 i 582 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi" [zobacz]
1910 - "Projekt na nadbudowę przez Karola Gampe trzeciego i drugiego piętra na magazyn towarów nad istniejącymi tkalniami: jedno i dwupiętrową pod numerem 208 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
Ogłoszenia prasowe:
- Gampe i Albrecht Fabryka wyrobów bawełnianych
rodzina Ramisch
Zobacz przedstawicieli rodziny Ramisch na Piotrkowska Tree.
Posesja przy Piotrkowskiej 208 (również Piotrkowskiej 210) była świadkiem początku łódzkiej historii rodziny Ramisch. Tutaj wzrastali synowie Pawła Ramischa sr., przyszli przemysłowcy, Paweł jr., Edward i Franciszek. Pomimo, iż łączyło ich pokrewieństwo, to wspólnymi dla całej trójki byli tylko dziadkowie w linii męskiej. Poniżej więcej szczegółów.
Jak napisałem powyżej, od 1844 r. posesja przy Piotrkowskiej 208 należała do Pawła Ramischa sr. (ur. ok. 1811 - zm. 1848 akt 125).
Od 1837 r. żoną Pawła sr. była Magdalena Martin (akt 47). Z tego związku przyszedł na świat Paweł Ramisch jr. (ur. 1842 akt 102 - zm. 1898 akt 1179). W 1843 r. Magdalena zmarła (akt 231).
Drugą żoną Pawła Ramischa sr. została Wilhelmina Schelkopf - ślub 1844 w Pabianicach, akt 20. W 1847 r. (akt 279) przyszedł na świat najmłodszy syn Pawła sr. i Wilhelminy, Edward Ramisch. W 1878 r. Edward ożenił się z Alwiną Steigert (akt 7). Edward Ramisch zmarł w 1906 r. (akt 584).
Wilhelmina, wdowa po Pawle sr., wyszła powtórnie za mąż za jego brata, Jana Ramisch (ślub 1850 akt 10). Z tego związku urodził się Franciszek Ramisch.
Przyczyną śmierci Pawła Ramischa sr. była panująca w tym czasie w Łodzi epidemia cholery. Na posesji Piotrkowskiej 208 urządzono nawet tymczasowy szpital choleryczny. Ówczesna epidemia pociągnęła za sobą śmierć 96 osób, a wśród nich również trzyletniego syna Pawła z drugiego małżeństwa, Adolfa Ramischa (akt 219).
Epidemia w 1848 r. nie była pierwszą, ani ostatnią. Cholera dotknęła Łódź 9 razy, w roku 1831, 1837, 1848, 1852, 1855, 1866, 1867, 1873 i 1894. Oto co pisze Anna Rynkowska w książce "Ulica Piotrkowska":
"W 1852 r. zmarły w Łodzi na cholerę 283 osoby. Kiedy we wrześniu 1866 r. znów wybuchła epidemia, urządzono w Łodzi cztery szpitaliki antycholeryczne w prywatnych domach przy ulicy Stodolnej, Zachodniej, Przejazd i Wólczańskiej. Zmobilizowano felczerów i lekarzy; posługaczom rozdawano żywność i wódkę. W porównaniu z poprzednimi epidemiami śmiertelność była tym razem mniejsza".
Obszerniejszy fragment książki Anny Rynkowskiej o łódzkich epidemiach cholery - zobacz.
rodzina Gampe
Rodzina Gampe pochodziła z Czech (kraj Ustecki), z powiatu Litomierzyckiego. Józef Gampe (1834-1912), syn Józefa Gampe seniora, ożenił się z Anną Hoffrichter (akt 133), córką Karola Hoffrichtera,
Józef junior, podobnie jak ojciec i teść, korzystał z gwałtownie rosnących cen nieruchomości. Przykładem może być transakcja z lat 60-tych, kiedy kupił (od Ernesta Berendt) i po krótkim czasie sprzedał (Karolowi Ritter), nieruchomość przy Piotrkowskiej 252.
W 1878 r. Gampe kupił sąsiednią posesję, przy Piotrkowskiej 210 i złożył projekt budowy tkalni mechanicznej.
W listopadzie 1878 r. powstała spółka "Gampe i Albrecht", założona z Juliuszem Albrecht. Pierwsza umowa spółki została zawarta na 6 lat i dotyczyła prowadzenia fabryki tkackiej w Łodzi (MA).
Do wybuchu I wojny światowej powstały liczne obiekty fabryczne (również oficyna mieszkalna), tworzące gęsto zabudowany obszar połączonych posesji Piotrkowskiej 208 i 210.
Podobnie jak w przypadku spowinowaconych sąsiadów, Hoffrichterów, wąskie parcele przy Piotrkowskiej uniemożliwiały rozwój przedsiębiorstwa. Na początku lat 90-tych XIX w. spółka "Gampe i Albrecht" uruchomiła produkcję w nowym miejscu, przy ulicy Pańskiej 127-129 (zobacz poniżej), a na Piotrkowskiej 208-210, traktowanej jako centrala firmy, funkcjonowała farbiarnia, apretura i magazyny.
Warto w tym miejscu wspomnieć o innej, mieszkalnej nieruchomości Józefa Gampe, u zbiegu ówczesnej ulicy Cegielnianej i Widzewskiej (dz. Jaracza 31 i Kilińskiego 39).
1892-1893 - "O zatwierdzeniu projektu dobudowy przez Józefa Gampe murowanego, trzypiętrowego domu mieszkalnego i takiejże oficyny i budowy murowanego, jednopiętrowego budynku gospodarczego pod numerem 1394 na rogu ulic: Cegielnianej i Widzewskiej w mieście Łodzi". [zobacz]
Zabudowę dawnej posesji Józefa Gampe przy Kilińskiego 39, możemy jeszcze zobaczyć na zdjęciu z lat 60-tych XX w. (MA).
fabryka przy Pańskiej 127-129
W pierwszej połowie lat 90-tych XIX w. pod nr hip. 875b (wtedy, przed przedłużeniem ulicy Pańskiej, droga prywatna), później pod adresem Pańskiej 127-129 (dz. al. Politechniki 1, teren galerii handlowej), powstałe nowe obiekty przemysłowe spółki "Gampe i Albrecht" (MA).
1893 - "Projekt budowy murowanej, trzypiętrowej przędzalni i tkalni wyrobów bawełnianych, parterowej maszynowni, kotłowni, komina, ustępów, wiaty i parterowej stróżówki na nieruchomości firmy Gampe i Albrecht pod numerem 875b przy prywatnej drodze (nowo projektowanej) w mieście Łodzi". [zobacz]
Teren fabryczny przy Pańskiej, podobnie jak wcześniej na Piotrkowskiej, sąsiadował z nieruchomościami Hoffrichterów przy Kątnej 15, gdzie uruchamiali produkcję sukcesorzy Karola Hoffrichtera.
Na początku XX w. spółką "Gampe i Albrecht" kierowali synowie założycieli, Karol Gampe (1863-1914) i Ludwik Albrecht.
W 1913 r. została utworzona spółka akcyjna o kapitale 1 mln 750 tys. rubli. W połowie lat 20-tych XX w. w kierownictwie firmy zasiadali: Joanna Gampe, Leon Albrecht, Zygmunt Hoffrichter, Adolf Daube, Emil Eisert.
W 1938 r., w związku z przedłużeniem ulicy Żeromskiego (dz. al. Politechniki), od ulicy Radwańskiej w kierunku Kątnej (dz. od Radwańskiej w kierunku Wróblewskiego), wywłaszczono część gruntów Manufaktury Bawełnianej Gampe i Albrecht.
MA (materiały archiwalne) - zobacz
Wigury
Piłsudskiego
Roosevelta
Nawrot
Tuwima
Moniuszki
Traugutta
Narutowicza
Jaracza
Rewolucji 1905
Brzeźna
pl. Wolności
Radwańska
pl. Wolności
Żwirki
Mickiewicza
Zamenhofa
Andrzeja
6 Sierpnia
Zielona
Więckowskiego
Próchnika
piotrkowska-nr.pl
© Wszystkie prawa zastrzeżone