Skorupki

Piotrkowska

Tree

ulica Piotrkowska 181

ulica Piotrkowska 181 nr hip. 719

do 1850 r. nr 186

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, spisanego w czerwcu 1832 r., plac nr 186 przy ulicy Piotrkowskiej (dz. Piotrkowska 181) objął tkacz przybyły z Czech, Franciszek Birke - zobacz rodzina Birke.

Nowy właściciel zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki bawełniano płuciennej, składającej się z 3 warsztatów tkackich, przy której 2 czeladzi użytych będzie, oraz do wystawienia domu drewnianego gontami krytego.

Nieruchomość była w rękach rodziny Birke przynajmniej do połowy lat 50-tych.

Stosownie do kontraktu, z kwietnia 1866 r., właścicielem nieruchomości został Ludwik Sommer.

Zgodnie z protokołem, z kwietnia 1868 r., Sommer sprzedał nieruchomość Karolowi Augustowi Missbach.

Na froncie Piotrkowskiej stał dom z drzewa mieszkalny pod gontami mający długości łokci* 30, szerokości łokci 16, a wysokości łokci 5 nowej miary polskiej.

* - 1 łokieć = 0,576 m

Przynajmniej od lat 80-tych właścicielem nieruchomości był Karol Hoffrichter, a po jego śmierci (zmarł w 1888 r.) sukcesorzy.

1896 - "O przejściu prawa władania czynszową nieruchomością nr 186/719 w mieście Łodzi na Adolfa i Karola Hoffrichterów i Fanny Wacławik". [zobacz]

1896 - "O wykupie czynszu przez Fannę Wacławik z gruntu nr 186/719 w mieście Łodzi". [zobacz]

Fanny Wacławik była córką Karola Hoffrichtera, żoną Augustyna Wacławika.

Po wykupieniu gruntu nieruchomość została sprzedana braciom Krusche, synom Karola Beniamina Krusche jr. i Pauliny Marii Biedermann - zobacz poniżej rodzina Krusche.

Do 1920 r. właścicielami nieruchomości byli Alfred i Leonard vel Leon Krusche, a po śmierci Leonarda (zmarł w 1914 r.) Alfred i Oswald Krusche.

Trzypiętrowa kamienica frontowa powstała według projektu Piotra Brukalskiego z 1896 r.

Księga inwentarzowa i właściciele nieruchomości w latach 1930-1936 (zbiory Archiwum Państwowego w Łodzi) - zobacz

* * *

W latach 20-tych okresu międzywojennego przy Piotrkowskiej 181 działał skład fabryki mydła Hermana Kross (wcześniejszy skład mieścił się przy Piotrkowskiej 173). W tym czasie firma była prowadzona przez sukcesorów założyciela, Karolinę Kross, Wilhelma Kross, Otto Kross, Augusta Kross i Idę Kross.

Nieduże przedsiębiorstwo Hermana Kross powstało pod koniec lat 80-tych. Produkcja mydła była prowadzona w podwórzu własnej posesji (nr hip. 842), przy obecnej Wólczańskiej 155.

Przy tej okazji warto zwrócić uwagę na parterowy, drewniany dom stojący na froncie Wólczańskiej 155, widoczny jeszcze na archiwalnych zdjęciach. Był to jeden z domów prządków lnu, zbudowanych w drugiej połowie lat 20-tych XIX w. po zachodniej stronie ulicy Wólczańskiej, pomiędzy ulicą Kątną (dz. Wróblewskiego), a Nawrot (później Rozwadowska, obecnie Zamenhofa). Domy wystawiono na 42 szerokich i długich działkach, sięgających pierwotnie do lasu miejskiego (tereny po zachodniej stronie obecnej ulicy Żeromskiego i al. Politechniki), mających służyć uprawie lnu.

Archiwalne dokumenty budowlane:

1896 – „O budowie przez Leopolda [powinno być Leonarda] Krusche murowanego, trzypiętrowego domu i i dwupiętrowej oficyny pod numerem 181/719 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

Johann Pyde Fabryka kapeluszy i czapek, sprzedaż towarów galanteryjnych
Hermann Kross Fabryka mydła domowego i przemysłowego
Adolf Eichler Reprezentant Badeńskiej Fabryki Aniliny i Sody
J. Margulies Plany budynków i urządzeń fabrycznych
„Odrodzenie” Księgarnia, skład pomocy naukowych i materiałów piśmiennych

rodzina Krusche

Zobacz przedstawicieli rodziny Krusche na Piotrkowska Tree.

Gottlieb Krusche (1769-1851) przybył do Pabianic w 1825 r. Już rok później uruchomił nad Dobrzynką pierwszą ręczną tkalnię z 9 warsztatami. W 1832 r. tkalnia dysponowała już 18 warsztatami. W drugiej połowie lat 30-tych zarządzanie rozwijającym się przedsiębiorstwem przejął syn Gottlieba Karol Beniamin Krusche (1807-1882). W 1844 r. pracowały w fabryce 44 krosna, a zaledwie rok później już 91. W 1850 r., kiedy zatrudnionych było 220 pracowników, zainstalowano pierwszą maszynę parową. W 1879 r. przy 156 krosnach mechanicznych i 70 krosnach ręcznych pracowało 780 robotników.

Na początku lat 70-tych Karol Beniamin powoli wycofywał się z prowadzenia firmy. Pałeczkę przejęli synowie, Karol Beniamin jr. i Gustaw Herman.

Karol Edward Ender rozpoczął pracę u Kruszego w 1858 r. Przybycie Endera do Pabianic nie było przypadkowe - jego matka, Joanna Krystiana Leupolt, była krewną Joanny Eleonory Leupolt, żony Karola Beniamina Krusche sr.

Po siedmiu latach Ender opuścił Pabianice i wyjechał w rodzinne strony, do Zittau. W 1872 r. powrócił do Pabianic, przyjął propozycję współpracy od rodziny Krusche i został wspólnikiem rodzinnego przedsiębiorstwa. Od 1874 r. firma występowała pod szyldem "Krusche i Ender". Od 1881 r., po wystąpieniu z firmy Karola Beniamina sr., Ender prowadził fabrykę razem z Hermanem Krusche.

W 1884 r. Karol Edward Ender przekazał kierowanie przedsiębiorstwem swojemu najstarszemu synowi Teodorowi Ender.

W 1889 r. utworzono Spółkę Akcyjna Pabianickich Fabryk Wyrobów Bawełnianych „Krusche i Ender”.

Karol Beniamin jr. zmarł w 1876 r., w wieku 44 lat. Wdowa, Paulina Biedermann (siostra stryjeczna Roberta), zrzekła się wszelkich pretensji do firmy. Dzieci Karola Beniamina jr. i Pauliny:

Alfred Beniamin, ur. 1858, żona Maria Augusta Teresa Anstadt,
Amalia Helena, ur. 1863, mąż Juliusz Bursche,
Julian Ryszard, ur. 1865, żona Małgorzata Borst,
Leonard (Leon) Otto, ur. 1867, żona Olga Maria Geyer,
Eugeniusz, ur. 1868, żona Wanda Wolff,
Ulrich Teofil, ur. 1869, żona Łucja Draże,
Oswald Paweł, ur. 1873, żona Erna Magdalena Lürkens,

Na uwagę zasługuje postać doktora medycyny Alfreda Krusche (1858-1919). Rozliczne działania Alfreda Krusche i piastowane przez niego funkcje, przyczyniły się do rozwoju łódzkiej służby zdrowia, m.in.:

od 1891 r. ordynator (wraz z Janem Wisłockim) miejskiego szpitala św. Aleksandra,
współzałożyciel i członek pierwszego zarządu Pogotowia Ratunkowego w Łodzi, utworzonego dzięki działaniom powstałego w 1899 r. Towarzystwa Doraźnej Pomocy Lekarskiej,
od 1907 r. (po śmierci Karola Jonschera) prezes Towarzystwa Lekarskiego Łódzkiego,
pierwszy ordynator (wraz z Alfredem Tochtermannem) utworzonego w 1908 r. szpitala przy Północnej 42,
założyciel i współwłaściciel prywatnego szpitala Sanatorium Unitas, zbudowanego w 1912 r. przy ulicy Pustej 19, u zbiegu Mikołajewskiej (dz. Wigury 19, u zbiegu Sienkiewicza).

Warto również przyjrzeć się bliżej drugiemu synowi Karola Beniamina jr., Julianowi Krusche (1865-1926). Kapitał otrzymany z pabianickiej firmy Julian zainwestował w Zgierzu. W 1892 r., razem ze Stanisławem Lorentzem, kupili obiekty fabryczne przy ulicy Zegrzańskiej 137-140 (dz. Dąbrowskiego 19). Powstała Manufaktura Bawełniana Lorentz i Krusche, od 1899 r. Towarzystwo Akcyjne Manufaktury Bawełnianej "Lorentz i Krusche" (MA).

Fabrykę przy Zegrzańskiej można uznać za kolebkę przemysłu zgierskiego. W tym miejscu, w 1821 r., po podpisaniu Umowy Zgierskiej, rozpoczął działalność farbiarz z Chodzieży Karol Gottlieb Sänger. W roku 1823, w którym Sänger przeniósł się do Łodzi, nieruchomość przejął farbiarz z Ozorkowa Wilhelm Krystian Werner.

Kim był wspólnik Juliana, Stanisław Lorentz? Urodził się w 1861 r. w Ozorkowie. W 1893 r. poślubił Adelmę Idę Biedermann, córkę Roberta Biedermanna. Ojciec Stanisława, Adolf Samuel Lorentz, był rządcą w majątku Leśmierz, należącym do wspomnianego powyżej farbiarza z Ozorkowa Wilhelma Krystiana Wernera.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

rodzina Werner

Zobacz przedstawicieli rodziny Werner na Piotrkowska Tree.

Krystian Wilhelm Werner (1794-1842) był synem Samuela i Anny Rozyny Meissner. Pochodził ze znanej i szanowanej warszawskiej rodziny o niemieckich korzeniach. Krystian Wilhelm odszedł od rodzinnej profesji, produkcji mydła i w wieku 20 lat był już cenionym specjalistą w dziedzinie farbowania tkanin.

W 1821 r. Werner przybył do Ozorkowa i uruchomił farbiarnię w folwarku w Strzeblewie. Chcąc sprostać rosnącej liczbie zamówień, kupił w 1823 r. farbiarnię Karola Gottlieba Sängera w Zgierzu. Rodziny Wernerów i Sängerów były skoligacone, co było prawdopodobnie związane z wykonywaną profesją - ojciec Karola Gottlieba Sängera, Jan Emanuel i brat, Jan Emanuel jr., byli również producentami mydła.

W latach 30-tych Krystian Wilhelm zrealizował swoje plany odbiegające od głównej profesji, dotyczące budowy cukrowni. Rozpoczął od sfinansowania edukacji (we Francji) młodszego brata, Gottloba, z zakresu cukiernictwa. W 1838 r. bracia kupili majątek Leśmierz i wystawili tam cukrownię. Po krótkim czasie, ok. 1840 r., Gottlob wystąpił ze spółki. Dwa lata później, po śmierci Krystiana Wilhelma, majątkiem zarządzał jego brat, profesor i aptekarz z Warszawy, Ferdynand Franciszek Werner.

W 1888 r. powstała spółka akcyjna pod nazwą Towarzystwo Przemysłowe "Leśmierz". W skład Towarzystwa weszły, między innymi, cukrownia Leśmierz (MA) i browar Lućmierz (MA).

Brat Krystiana Wilhelma, Karol August Werner, ożenił się w 1820 r. z Joanną Karoliną Wilhelminą Gebethner, której bratanek, Gustaw Adolf Gebethner, był współwłaścicielem firmy wydawniczej "Gebethner i Wolff" - zobacz rodzina Gebethner.

Siostra Krystiana Wilhelma, Henrietta Wilhelmina Werner, poślubiła w 1824 r. Fryderyka Mathiasa Schlössera, największego przedsiębiorcę Ozorkowa. Druga siostra, Anna Julianna Jakobina, była żoną Karola Fryderyka Wilhelma Weila - zobacz poniżej rodzina Weil.

Córka Krystiana Wilhelma, Anna Werner, została żoną Karola Scheiblera.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

rodzina Weil

Zobacz przedstawicieli rodziny Weil na Piotrkowska Tree.

Informacje o rodzinie Weilów należy rozpocząć od krótkiej informacji, zamieszczonej w Dzienniku Bydgoskim z 1938 r. (MA). Dowiadujemy się z niej, że Weilowie pochodzili z francuskiej rodziny hugenockiej osiedlonej w Polsce od wieków.

W XVIII w. miejscem zamieszkania aptekarskiej rodziny Weilów był Czarnków nad Notecią.

W Czarnkowie, w 1796 r. przyszedł na świat Karol Fryderyk Wilhelm Weil, syn Fryderyka Wilhelma i Anny Doroty Bertlich. Na początku lat 20-tych przybył do Ozorkowa, gdzie założył, pierwszą w tym mieście, aptekę. Od 1825 r. apteka mieściła się w domu własnym (MA) przy obecnej ulicy Wyszyńskiego 2.

Żoną Karola Fryderyka Wilhelma została Anna Julianna Jakobina Werner, siostra osiadłego w Ozorkowie farbiarza Krystiana Wilhelma Wernera. Ślub miał miejsce w 1822 r., w Warszawie, rodzinnym mieście panny młodej.

Córka Karola Fryderyka Wilhelma, Julia Ernestyna, poślubiła w 1851 r. Maksymiliana Leinwebera, od 1850 r. właściciela apteki przy Nowym Rynku 2 (dz. pl. Wolności 2).

Syn Karola Fryderyka Wilhelma, Fryderyk Wilhelm, ożenił się w 1848 r. z Marią Reich. Trzy córki z tego małżeństwa, Olga Joanna, Helena Anna i Magdalena Anna, poślubiły trzech synów Ludwika Geyera - Ryszarda Wilhelma, Gustawa Adolfa i Emila Adama. Czwarta córka, Maria Łucja, wyszła za mąż za znanego łódzkiego lekarza i społecznika, Karola Jonschera.

Wymienione powyżej koligacje przedstawicieli rodziny Weilów, to tylko drobny fragment bogatej historii potomków Karola Fryderyka Wilhelma Weila, aptekarza z Ozorkowa.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Tymienieckiego

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

30 marca 2015

Piotrkowska_181

piotrkowska-nr.pl

Czerwona