Skorupki

ulica Piotrkowska 30-32

ulica Piotrkowska 30-32 nr hip. 258

do 1850 r. nr 188

Pierwotna, szeroka działka o nr 188, oznaczona po 1850 r. nr hip. 258, obejmowała obecną Piotrkowską 30 i 32. W centralnej części obszaru frontowego stał parterowy dom drewniany.

Do lat 50-tych XIX w. posesja kończyła się na ulicy Wschodniej. Tylną część zajmował ogród. W 1851 r., na terenie ogrodu, wydzielono 4 nowe place budowlane przy ulicy Cegielnianej, o nr hip. 1407-1406-1405-1404, obecnie Jaracza 4-6-8-10 (Wschodnia 53).

Od drugiej połowy lat 20-tych XIX w. plac należał do Samuela Matza - zobacz poniżej.

Samuel wystawił pod tym adresem pierwszy, drewniany dom frontowy.

Bratem Samuela był Andrzej Matz.

Stosownie do umowy kupna-sprzedaży, sporządzonej w grudniu 1837 r., Matz sprzedał nieruchomość majstrowi szewskiemu Franciszkowi Werbitz. 

Na początku lat 40-tych front Piotrkowskiej zajmował dom drewniany mieszkalny pod dachówką, mający długości łokci* 24, szerokości łokci 12, a wysokości łokci 4½ nowej miary polskiej.

* - 1 łokieć = 0,576 m

Żoną Franciszka była Krystyna Dorota Taubner, krewna Gottlieba Taubnera.

Córka Franciszka i Krystyny Doroty, Wilhelmina Werbitz, poślubiła w 1857 r. Józefa Lissnera.

Zobacz przedstawicieli rodziny Werbitz na Piotrkowska Tree.

Kontraktem z września 1856 r. Werbitz sprzedał nieruchomość Karolowi Wilhelmowi Gehlig.

Powyższy dokument kupna-sprzedaży wymienia większy obiekt frontowy: dom drewniany mieszkalny pod dachówką, mający długości łokci 30½, szerokości łokci 18½, a wysokości łokci 6 nowej miary polskiej.

Niespełna 3 lata później, w sierpniu 1859 r., Gehlig sprzedał nieruchomość Karolowi Kessler.

Na froncie stał nadal dom drewniany o wymiarach 30½ x 18½ x 6 łokci.

W kwietniu 1862 r. Kessler złożył do Magistratu podanie następującej treści:

Życzeniem moiem jest na placu wieczysto czynszowym pod Nº 258 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście tuteyszem wybudować dom massiv murowany parterowy dachówką kryty, długi stóp* 69, szeroki stóp 46, wysoki od cokołu do wierzchu gzymsu stóp 15.

* - 1 stopa = 0,3048 m

Można przyjąć, uwzględniając wymiary planowanego budynku, że podanie z kwietnia 1862 r. dotyczyło większego z dwóch domów frontowych, pod późniejszym adresem Piotrkowskiej 30.

Na planie Rudolfa Micińskiego z 1873 r. są już widoczne dwa frontowe domy murowane.

W pierwszej połowie lat 70-tych Kessler wykupił grunt działki.

1873-1874 - "O wykupie czynszów przez Karola Kesslera z gruntu dawniej nr 188, obecnie nr 258 w mieście Łodzi". [zobacz]

Rodzina Kessler była w posiadaniu nieruchomości przy Piotrkowskiej 30-32 do końca pierwszej dekady XX w.

Podobnie jak Karol Wilhelm Gehlig, Karol Kessler przybył do Łodzi z Rawicza. Rodziny Kessler i Gehlig były skoligacone. Matką Karola była Katarzyna Gehlig.

Syn Karola, Karol Robert Kessler, ożenił się z Bertą Amalią Triebe, córką Fryderyka Wilhelma Triebe.

Zobacz przedstawicieli rodziny Kessler na Piotrkowska Tree.

Przed I wojną światową, ok. 1911 r., posesja przeszła w ręce Oskara (Oszera) Kohna, wtedy już człowieka zamożnego, zarządzającego Widzewską Manufakturą, z rosnącą liczbą udziałów Towarzystawa Akcyjnego Heinzel i Kunitzer.

Kohn był właścicielem kilku nieruchomości przy Piotrkowskiej, między innymi pod nr 43, gdzie w latach 1901-02 przebudował kamienicę frontową.

Księga inwentarzowa i właściciele nieruchomości w latach 1930-1936 (zbiory Archiwum Państwowego w Łodzi) - zobacz

Domy frontowe przy Piotrkowskiej 30-32 zostały wyburzone w 1961 r. (MA).

* * *

Pod tym adresem funkcjonował skład farb, chemikaliów i towarów kolonialnych Alberta Schülde. W latach 1904-05 A. Schülde zbudował willę na ulicy Południowej (dz. Rewolucji 1905 r. 63). W podwórzu posesji właściciel wystawił pomieszczenia gospodarcze i magazyn, do którego przeniósł swój skład towarów. Nieruchomość pozostawała w rękach rodziny Schülde do końca II wojny. Willa istnieje do dzisiaj.

Na przełomie lat 80-tych i 90-tych XIX w. Albert Schülde pełnił funkcję prokurenta w firmie "Karol Wilhelm Gehlig", będącej własnością Adolfa Gehliga.

MA (materiały archiwalne) - zobacz

Archiwalne dokumenty budowlane:

1910 – „Projekt instalacji przez Nehemiasza Zakheima drewnianego ekranu reklamowego na dachu murowanego, parterowego domu spadkobierców Keslera pod numerem 30 przy ulicy Piotrkowskiej w mieście Łodzi”. [zobacz]

Ogłoszenia prasowe:

A. Bornstein Fabryka kortów, flaneli i kamgarnów

Karol Kessler Skład wyrobów chemicznych A. Schülde

A. Klingbeil Fabryka harmonij i warsztat reperacyjny

G. Teschner Skład instrumentów muzycznych i nut

Adolf Strauch Magazyn obuwia

Teatr „URANIA”

Mleczarnia „Ziemiańska”

Sz. Weksler Krawiec wojskowy

Zec i Tenenbaum Magazyn czapek

Samuel Matz

Zobacz przedstawicieli rodziny Matz na Piotrkowska Tree.

Rodzina Matz przybyła w okolice Łodzi, na przełomie XVIII i XIX w., ze wsi Sobótka w Prusach (Wielkim Księstwie Poznańskim). Tam urodził się Samuel Matz (ur. ok. 1792, zm. 1839 akt 128). Młodszy brat Samuela, Andrzej Matz, urodził się już we wsi Żabieniec pod Łodzią.

W drugiej połowie lat 20-tych Samuel objął parcelę nr 188 na Nowym Mieście (dz. Piotrkowska 30-32).

Z małżeństwa Samuela i Anny Rozyny Moritz przyszły na świat dzieci:

• Anna Dorota, ur. ok. 1815, mąż Daniel Kinast ślub 1832 akt 8,
• Daniel, ur. ok. 1817, zm. 1838 akt 3, żona Zofia Brost ślub 1837 akt 105,
• Anna Rozyna, ur. ok. 1819, mąż Karol August Wagner (zobacz rodzina Wagner) ślub 1836 akt 50,
• Samuel jr., ur. 1822, żona Anna Dorota Jüngling. Przynajmniej w latach 60-tych Samuel jr. był właścicielem posesji, z parterowym, murowanym domem frontowym, przy ówczesnej Zachodniej 42 (później Zachodnia 36, obecnie niezabudowany teren Zachodniej 54, wyjście z "Pasażu Róży").
  Córka Samuela jr. i Anny Doroty, Emilia Matz, poślubiła w 1878 r. Wawrzyńca Maurera - zobacz poniżej rodzina Maurer.
• Fryderyk, ur. 1832 akt 262, żona Emilia Kujat ślub 1852 akt 85,
• Karol Albert, ur. 1837 akt 228, żona Augusta Krystyna Luiza Israel ślub 1861 akt 17 (zobacz rodzina Krystiana Traugotta Israel),
• Salomea, ur. 1839 akt 163, mąż Fryderyk Traugott Brüssler ślub 1857 akt 139.

Teatr Urania

Na tyłach nieruchomości Piotrkowskiej 30/32, z wejściem od ulicy Cegielnianej, powstał w 1907 r. kabaret, czy jak wtedy pisano „theatre varietes”, pod nazwą „Urania”. Założyli go dwaj cudzoziemcy: Szwajcar, Teodor (Thèodore) Junod i Duńczyk, Julius Vortheil. Tutaj stawiał swoje pierwsze kroki sceniczne syn Teodora Junoda, późniejsza gwiazda kina polskiego, Eugeniusz Bodo (Bogdan Eugène Junod). W okresie międzywojennym mieściły się tutaj kina „Chimera” i „Czary”.

Szerzej o kinoteatrze przy Cegielnianej możemy przeczytać w artykule dr Łukasza Biskupskiego "Narodziny kina z ducha variété. Kultura atrakcji przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku." Poniżej dwa fragmenty z powyższego artykułu:

"W marcu 1903 roku wspólnicy Vortheil i Junod otworzyli lokal przy ulicy Piotrkowskiej 21, a w sierpniu 1903 roku przenieśli się na Piotrkowską 17. Rozbudowali tamtejszą widownię, dobudowali scenkę, na której odbywały się występy artystów performerów. Od początku organizowali też projekcje filmowe. W listopadzie 1906, na nowy sezon zimowy, przyjęli nazwę Teatr Urania."

"W 1907 roku Vortheil i Junod mieli już wystarczający kapitał, by zbudować na rogu ulic Piotrkowskiej i Cegielnianej (Jaracza) nowy wystawny budynek, nazywając go ponownie Urania. Był to w zasadzie kompleks rozrywkowo gastronomiczny. Znajdowała się w nim centralnie ogrzewana i elektrycznie wentylowana widownia na dwieście pięćdziesiąt miejsc (podzielonych na trzy kategorie), z pochyłą podłogą, aby widzowie sobie nie zasłaniali, dużą sceną (szerokości pięciu metrów, długości - sześciu i wysoką na cztery i pół metra) przesłanianą zdobioną kurtyną. Pod sufitem w rogach, po bokach sceny, zwieszały się dwie kariatydy.Sala była również wyposażona w galerię w podwyższeniu, z miejscem na orkiestrę ukrytym we wgłębieniu. W sąsiednich pomieszczeniach znajdował się bufet, weranda spacerowa i letni ogródek.

Plan architektoniczny uwzględniał infrastrukturę projekcyjną, zbudowano kabinę na projektor na wysokości piętra, co pokazuje, że o projekcjach pomyślano jako o integralnym elemencie swoich działań."

Warszawski tygodnik kulturalny "Świat", z 1909 r., prezentuje obszerny artykuł (prawdopodobnie sponsorowany) o "Uranii" - zobacz.

rodzina Maurer

Zobacz przedstawicieli rodziny Maurer na Piotrkowska Tree.

Rodzinę Maurer przybliża strona Niewidzialne Miasta. Poniżej fragment posta, autorstwa Joanny Kwiatkowskiej, zamieszczonego 6 lipca 2025 r.:

Zacznijmy od seniora – Wawrzyńca Maurera, właściciela pięknej (choć dziś niszczejącej) willi przy alei Włókniarzy. Wawrzyniec – syn Henryka i Filipiny Mittman – urodził się w Babicach koło Lutomierska, dokąd jego rodzice przyjechali z Hackenheim-Alzey, Hessen-Darmstadt. Mittmannowie – czyli rodzina Filipiny z kolei przyszli tu z Frei-Laubersheim – sąsiedniej wioski.

Henryk urodzony w 1819 roku zmarł w wieku 80 lat roku i jest pochowany na cmentarzu w Kazimierzu. Jego grób istniał jeszcze w 2012 roku. Rodzicami Henryka byli Johann Maurer i Maria Julianna Mai – wiemy, że ona też zmarła w Babicach.

Maurerowie najprawdopodobniej najpierw osiedli się w Konstantynowie lub Aleksandrowie, skąd „rozprzestrzenili” się do sąsiednich wiosek i w końcu do Łodzi. Byli katolikami i chrzcili swoje dzieci w kościele we wspomnianym Kazimierzu. Wawrzyniec miał dwie żony – pierwszą Emilię z Matzów, z którą miał syna Stanisława i dwie córki – Annę, która wyszła za Pruskiego i Emmę, zamężną z Szaniawskim. Poza willą na pograniczu Żabieńca i Żubardzia musieli mieć też dom i gospodarkę w Babicach (o czym zresztą nadal świadczy ich zabudowa – ale na ten temat w innym poście.) 
Drugą żoną Wawrzyńca była Maria Aurelia z Fidlerów. Ożenił się z nią w roku 1897 (parafia Łodź NMP.) Główną siedzibą Maurerów była jednak posiadłość przy ul. Żabieniec 6. Marii w testamencie przypadł park-ogród owocowy wielkości 25 000 metrów, nabyty w 1892 od małżonków Adolfa i Julianny Lange, wraz ze stawami, domem mieszkalnym (pałacem), zabudowaniami gospodarskimi i inwentarzem, z czego 27 morgów i 82 prętów ziemi zostało przeznaczone do podziału na dzieci i wnuki. Działki należące do rodziny graniczyły z nieruchomością firmy Gentleman i ulicą Mokrą; także miejsce, gdzie wzniesiono kościół Św. Antoniego było w posiadaniu Maurerów. W jaki sposób zgromadzili taki majątek? – Senior rodu założył tu w 1885 cegielnię, a dodatkowo w 1903 roku mechaniczną przędzalnię przy szosie Aleksandrowskiej. Dodajmy, że po niemiecku „Maurer” to murarz, więc rzemieślniczy gen musiał być jakoś wpisany w historię rodziny. Jeden z synów Wawrzyńca – Stanisław – również zajął się prowadzeniem interesu o podobnym profilu – w 1937 roku wszedł w spółkę z Mendlem Rajsem i założył fabrykę cegieł pod adresem z siedzibą przy Napiórkowskiego 167. Funkcjonowała ona potem jako cegielnia „Zarzew”, z nowym biurem firmy na Żeromskiego 37. W późniejszym czasie Maurer junior i Rajs wydzierżawili również od rodziny Poznańskich cegielnię przy Krzemienieckiej 28.

Trójka dzieci – w tym wspomniany Stanisław – mieszkała także przy ul. Żabieniec 6 (pozostali synowie to Feliks i Leon.) Kolejny syn – Paweł-Aleksander miał mieszkanie na Rembielińskiego 19.

Do rodziny należały także działki przy Cegielnianej (dziś: Jaracza), Zielonej, Brużyckiej, Krotoszyńskiej, Świeżej (dziś Lutomierska), i na Bydgoskiej.

Rozległy teren nieruchomości Maurerów, pod pierwotnym adresem Żabieniec 6, później również Żubardzkiej 6, to obecnie, w przybliżeniu, kwartał ograniczony ulicami Wielkopolską, Mokrą, Wrześnieńską i Inowrocławską.

Księga inwentarzowa i właściciele nieruchomości przy Żabieniec 6 / Żubardzka 6 w latach 1928-1946 (zbiory AP w Łodzi) - zobacz

Archiwalne dokumenty budowlane:

1894 - "O zatwierdzeniu planu budowy pieca do wypalania cegieł z kominem na nieruchomości Lorenca [Wawrzyńca] Maurera pod numerami 5 i 6 w kolonii Żubardź w gminie Radogoszcz w powiecie łódzkim" - zobacz

1896 - "O zatwierdzeniu projektu budowy przez Lorenca [Wawrzyńca] Maurera murowanego, trzypiętrowego domu mieszkalnego i takiej samej oficyny pod numerem 56/787b [obecnie Zielona 28] w Łodzi" - zobacz

1903 - "O budowie przez Lorenca [Wawrzyńca] Maurera w koloni Radogoszcz przy szosie Aleksandrowskiej murowanej, parterowej mechanicznej przędzalni, murowanego, parterowego pomieszczenia dla lokomobili, komina fabrycznego i murowanej, parterowej stajni" - zobacz

1911 - "Projekt nadbudowy przez Lorenca [Wawrzyńca] Maurera pierwszego piętra nad parterowym domem pod numerem 6 przy nowo projektowanej ulicy w mieście Łodzi" - zobacz

Wigury

Piłsudskiego

Roosevelta

Nawrot

Tuwima

Moniuszki

Traugutta

Narutowicza

Jaracza

Rewolucji 1905

Tymienieckiego

Brzeźna

pl. Wolności

Radwańska

pl. Wolności

Żwirki

Mickiewicza

Zamenhofa

Andrzeja

6 Sierpnia

Zielona

Więckowskiego

Próchnika

piotrkowska-nr.pl

© Wszystkie prawa zastrzeżone

Czerwona